Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów,
pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie
należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład
przedsiębiorstwa (zgodnie z art. 49 § 1 Kc). Jaki jest więc status
urządzeń przesyłowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa w
sytuacji kiedy przestają stanowić część składową gruntu?
Istota części składowej rzeczy
Na wstępie wskazać należy, że zgodnie z art. 47 Kc § 1 część składowa
rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw
rzeczowych. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od
niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez
uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego (§ 2).
Natomiast art. 48 Kc stanowi, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie
przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności
budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również
drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.
Urządzenia przesyłowe – wyjątek od reguły
Powyższe oznacza, iż art. 49 Kc wyłącza urządzenia przesyłowe z
zakresu własności nieruchomości gruntowej i tym samym wprowadza
wyjątek od zasady superficies solo cedit mówiącej, że to, co jest na
powierzchni, przypada gruntowi. W orzecznictwie wskazuje się, że z
chwilą ich wejścia w skład przedsiębiorstwa urządzenia przesyłowe są
rzeczami ruchomymi stanowiącymi samodzielne przedmioty obrotu.
Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 22 stycznia 2010 r.,
wskazując, że „(…)urządzenia wymienione w art. 49 § 1 KC z chwilą ich
fizycznego połączenia z siecią należącą do przedsiębiorstwa przestają
być częścią składową nieruchomości i stają się samoistnymi rzeczami
ruchomymi, które mogą być przedmiotem odrębnej własności i obrotu.”
Biorąc pod uwagę treści powyższych przepisów, pojawia się wątpliwość —
w jaki sposób rozstrzygnąć kto jest właścicielem takich urządzeń.
Czy przyłączenie do przedsiębiorstwa powoduje,
iż stają się własnością przedsiębiorcy?
Zgodnie z art. 49 § 2 Kc osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń,
o których mowa powyżej i jest ich właścicielem, może żądać, aby
przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich
własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony
postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń
może wystąpić także przedsiębiorca. Zgodnie z dominującym
poglądem urządzenia przesyłowe przyłączone do przedsiębiorstwa są
własnością podmiotu, który sfinansował koszty ich budowy.
Sąd rozstrzyga wątpliwości
Pogląd potwierdzający, że własność urządzeń przysługuje osobie, która
poniosła koszty budowy wyraził między innymi Sąd Apelacyjny w
Poznaniu stwierdzając, że „Niewątpliwie zgodnie z treścią art. 49 § 2 KC
oraz jednolitym stanowiskiem orzecznictwa – wykazanie faktu
poniesienia kosztów budowy urządzeń rozstrzyga o własności tych
urządzeń.” w wyroku z dnia 19 czerwca 2020 r. (sygn. akt I ACa 811/19).
Oznacza to, że art. 49 § 1 Kc stanowi wyjątek od zasady superficies solo
cedit, a nie podstawę normatywną nabycia własności urządzeń
przesyłowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
