Solidarna odpowiedzialność Inwestora za wynagrodzenie należne podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót budowlanych, zostało przewidziane w przepisie art. 647 1 kodeksu cywilnego. Po spełnieniu warunków tam wskazanych, w tym najważniejszego – zgłoszenia umowy z podwykonawcą do Inwestora i zaakceptowania przez niego jej treści, podwykonawca może liczyć na to, że w przypadku braku zapłaty przez podmiot, z którym zawarł umowę (wykonawcę) uzyska zapłatę od Inwestora. Na podstawie par 5 art. 647 1 kodeksu cywilnego odpowiedzialność Inwestora rozszerzona jest także na dalszych podwykonawców.
Ten dość prosty w swojej konstrukcji przepis w praktyce może przysporzyć sporo problemów. Inwestorzy bowiem, rygorystycznie podchodzą do jego realizacji i wypłata wynagrodzenia na rzecz podwykonawców (i dalszych podwykonawców) często poprzedzana jest szerokimi wyjaśnieniami bądź kilkukrotnym uzupełnianiem dokumentów. Jednakże czy w każdej sytuacji inwestor ma obowiązek zapłacić za „cudzy dług”?
Kiedy inwestor powinien zapłacić „cudzy dług”?
W orzecznictwie Sądu Najwyższego odpowiedzialność solidarna Inwestora jest kwalifikowana zazwyczaj jako “odpowiedzialność za cudzy dług o charakterze gwarancyjnym”1, co świadczy o tym, że co do zasady, jeśli spełnione zostaną przesłanki ustawowe inwestor zapłaci podwykonawcy należne mu wynagrodzenie. Należy jeszcze raz wskazać i podkreślić kluczowe znaczenie zgłoszenia umowy z podwykonawcą do inwestora (istotny jest fakt zgłoszenia, bez większego znaczenia kto go dokonał) oraz akceptacji jej treści przez Inwestora. Należy bowiem zwrócić uwagę, że odpowiedzialność solidarna Inwestora jest uzależniona od wyrażenia przezeń zgody na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą (art. 6471 § 2 k.c.) i to treść tej umowy wyznacza granice jego odpowiedzialności 2.
Kiedy zapłata nie nastąpi?
Wychodząc od tego co wskazano powyżej, tj. że podstawą odpowiedzialności Inwestora jest umowa wiążąca wykonawcę i podwykonawcę3, można się zastanawiać co nastąpi w sytuacji gdy odpadnie podstawa odpowiedzialności inwestora np. w przypadku odstąpienia od umowy.
Sytuacja taka stanęła na kanwie jednego z orzeczeń Sądu Najwyższego gdzie po zgłoszeniu i akceptacji przez inwestora umowy z podwykonawcą, nastąpiło odstąpienie od niej dokonane przez Wykonawcę. Sąd Najwyższy stanął w takiej sytuacji na stanowisku, że
„W razie odstąpienia przez wykonawcę od umowy o roboty budowlane, zawartej z podwykonawcą, inwestor nie ponosi odpowiedzialności na podstawie art. 647[1] § 5 KC”4.
W takiej sytuacji zmianie ulega podstawa wzajemnych żądań i rozliczeń stron i podwykonawca traci roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane. Na skutek odstąpienia przez wykonawcę robót budowlanych od umowy z podwykonawcą powstają inne zobowiązania pomiędzy stronami umowy, wynikające z ustawy (określone w art. 395 § 2 KC). Natomiast cudzy dług, za który inwestor ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 6471 § 5 KC, w takiej sytuacji nie istnieje.
Wymaga podkreślenia fakt, że wskutek odstąpienia przewidzianego w umowie, umowa traktowana jest za niezawartą, a to, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym. Zatem wobec w/w odstąpienia brak jest odpowiedzialności Inwestora ze skutkiem ex tunc – tj ze skutkiem wstecznym i zaistniałą sytuację należy identyfikować jakoby odpowiedzialność inwestora nigdy nie istniała (bez względu na długość okresu obowiązywania umowy pomiędzy Wykonawcą i podwykonawcą).
Wątpliwości
Należy wskazać, że w/w orzeczenie zapadło w ściśle określonym stanie faktycznym, tj odstąpienie nastąpiło na podstawie postanowień umownych oraz zostało dokonane przez Wykonawcę. Sąd Najwyższy nie zastanawiał się więc czy skutki opisane powyżej powstaną także wskutek odstąpienia na podstawie przepisów kodeksu cywilnego oraz czy odstąpienie przez podwykonawcę również prowadzić będzie do wyłączenia odpowiedzialności Inwestora. Jednakże wobec dominującego, jak się wydaje, stwierdzenia zawartego w orzeczeniu z 10 lipca 2015 r. III CZP 45/15, że wskutek odstąpienia od umowy zmienia się podstawa wzajemnych roszczeń pomiędzy Wykonawcą i Podwykonawcą nie jest wykluczone stwierdzenie, że każde odstąpienie od umowy dokonane przez jej strony uwalnia inwestora od obowiązku zapłaty podwykonawcy. Szczegółowej odpowiedzi jak zazwyczaj udzieli praktyka.
1 por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2007 r., V CSK 457/06; wyrok z dnia 6 października 2010 r., II CSK 210/10; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2016 r., III CZP 50/16;
2 por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2008 r., III CZP 6/08; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2016 r., V CSK 62/16;
3 por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2015 r., III CZP 45/15; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2016 r., III CZP 50/16;
4 uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2015 r., III CZP 45/15;
