Umowa sprzedaży energii elektrycznej – jak unikać niejasnych postanowień 

Zawierając umowę kompleksowa sprzedaży energii elektrycznej niejednokrotnie klienci jako jej odbiorcy końcowi – zarówno klienci indywidulani jak i przedsiębiorcy – gubią się w gąszczu postanowień tych umów, które rzadko sformułowane są w języku prostym i zrozumiałym. Zdarza się tak, że w istocie zawierając taką umowę z przedsiębiorstwem energetycznym klienci liczą na to, że proces realizacji umowy w okresie określonym umową przebiegnie bez dodatkowych problemów aż do zakończenia obowiązywania umowy. 

Dotychczasowa praktyka i postanowienia umów kompleksowych zawieranych ze sprzedawcami energii elektrycznej pokazują, że postanowienia umów dotyczących sprzedaży energii, szczególnie w zakresie nakładania dodatkowych opłat za nienależyte wykonanie umowy przez klienta, często są niejasne i budzą wiele wątpliwości interpretacyjnych, ograniczając tym samym podjęcie decyzji przez klientów w przedmiocie zmiany niekorzystnych dla nich warunków umownych. 

Elementy Umowy sprzedaży elektrycznej  

Umowa sprzedaży energii elektrycznej oraz umowa kompleksowa, których stroną jest odbiorca końcowy energii elektrycznej (dalej jako: umowa energetyczna), określają nie tylko strony umowy, ale także, napięcie, na jakim odbywa się pomiar energii elektrycznej, moc umowną oraz warunki jej zmiany, miejsce dostarczania energii elektrycznej, miejsce zainstalowania układu pomiarowo-rozliczeniowego, własność oraz rodzaj urządzeń układu pomiarowo-rozliczeniowego. 

Dodatkowo umowa energetyczna zawiera deklarację odbiorcy dotyczącą określonej ilości zakupu energii elektrycznej w oznaczonym okresie, informacje o cenach i stawkach opłat za sprzedaż energii elektrycznej, jak również okres obowiązywania umowy na czas określony bądź nieokreślony. Co ważne, umowa sprzedaży energii elektrycznej określa również warunki zakończenia obowiązywania umowy, w tym informacje o możliwych do poniesienia przez odbiorcę końcowego kosztach i o odszkodowaniu w przypadku wypowiedzenia umowy zawartej na czas oznaczony.  

Umowy kompleksowe, zawierane najczęściej na czas nieoznaczony, mogą zostać wypowiedziane przez odbiorcę kocowego bez obowiązku ponoszenia jakichkolwiek kosztów, jeżeli dotyczą dostarczania m.in. energii elektrycznej przez przedsiębiorstwo energetyczne. W tym celu wystarczające jest złożenie przez odbiorcę stosownego oświadczenia o wypowiedzeniu umowy przedsiębiorstwu energetycznemu – zgodnie z przepisami ustawy – Prawo energetyczne.

Niemniej jednak przedsiębiorstwa energetyczne nie poprzestają na tym, aby wprowadzać do umów energetycznych postanowień dotyczących dodatkowych opłat nie tylko za wypowiedzenie umowy energetycznej zawartej na czas nieoznaczony, lecz także za inne naruszenia postanowień umownych prze klienta. Przy czym postanowienia dotyczące dodatkowych opłat za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie umowy w określonych obszarach są w istocie karami umownymi, sformułowanymi w sposób niejasny.

Przykład oparty na faktach: 

W jednej ze spraw Klient zwrócił się o wsparcie w zakresie możliwości zmiany warunków umowy dotyczącej pobrania energii elektrycznej w ilości mniejszej niż zadeklarowanej w umowie oraz wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony do jednego z czterech punktów poboru energii elektrycznej. Umowa przewidywała wprawdzie możliwość wystąpienia do przedsiębiorstwa energetycznego o zmianę warunków umowy i wprowadzenia tych zmian na podstawie stosownego aneksu, jednak umowa nie precyzowała dokładnie, których postanowień zmiany te mogłyby dotyczyć.  

Jednocześnie umowa przewidywała możliwość obciążenia klienta dodatkową kwotą, obliczoną według określonego w umowie wzoru za brak możliwości realizacji umowy przez sprzedawcę z winy odbiorcy.  

Dodatkowo umowa nie przywidywała wprost możliwości podwyższenia ceny za pobranie energii elektrycznej w ilości mniejszej niż zadeklarowanej, lecz dopuszczała zmianę ceny (tj. jej wzrost) w szczególności w przypadku: zmiany ustawy o podatku akcyzowym, wprowadzenia przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki obowiązku zatwierdzania przez sprzedawcę taryf lub zmiany bądź nałożenia dodatkowych obowiązków związanych w szczególności z zakupem praw majątkowych, uzyskaniem i przedstawieniem do umorzenia świadectw pochodzenia oraz świadectw efektywności energetycznej, czy wejścia w  życie zmian skutkujących zniesieniem lub zmianą ograniczeń cenowych na Rynku Bilansującym w stosunku do ograniczeń cenowych.  

Stosownie do powyższego zmiana cen nie wymagałaby podpisania aneksu do umowy, lecz jedynie jednostronnego pisemnego oświadczenia sprzedawcy o wprowadzonej zmianie ceny.

W istocie Klient – z uwagi na nieprecyzyjny w umowie zapis o obciążeniu go karą umowną za nienależyte wykonanie umowy – tj. za pobranie w oznaczonym czasie energii elektrycznej w ilości mniejszej niż zadeklarowanej, oraz brak precyzyjnych postanowień w zakresie możliwości podwyższenia ceny za energię elektryczną w przypadku jej mniejszego poboru, nie był pewien, czy mniejsza ilość pobranej energii elektrycznej doprowadzi do negatywnych dla niego konsekwencji w postaci nałożenia na niego dodatkowych opłat bądź podwyższenia ceny za energię elektryczną, albowiem umowa wprost tego nie określała.   

Dla zaprezentowania szerszego kontekstu w zakresie obowiązków nałożonych na Klienta oraz możliwości obciążenia go dodatkowymi opłatami z tytułu ich naruszenia, należy zwrócić uwagę, że umowa przewidywała szereg ściśle określonych dla niego obowiązków. 

Obowiązki odbiorcy energii elektrycznej 

Zgodnie z umową odbiorca miał obowiązek:  

• terminowego regulowania należności za energię elektryczną oraz innych należności związanych z dostarczanie energii elektrycznej, 
• korzystanie z mocy i energii elektrycznej na warunkach przewidzianych w umowie oraz zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa,
• utrzymywania użytkowanej nieruchomości w sposób niepowodujący utrudnień w prawidłowym funkcjonowaniu sieci, w szczególności zachowania wymaganych odległości od istniejących urządzeń i instalacji,
• powierzania budowy lub dokonywania zmian w instalacji elektrycznej osobom posiadającym odpowiednie uprawnienia i kwalifikacje,
• umożliwiania upoważnionym przedstawicielom Dystrybutora dostępu, wraz z niezbędnym sprzętem do należących do niego elementów sieci i urządzeń znajdujących się na terenie lub w obiekcie Odbiorcy, w celu przeprowadzania prac eksploatacyjnych, usunięcia awarii w sieci lub do układu pomiarowo-rozliczeniowego, 
• zabezpieczenia przed uszkodzeniem układu pomiarowo-rozliczeniowego i zabezpieczeń głównych,
• niezwłocznego informowania sprzedawcy lub dystrybutora o zauważonych wadach lub usterkach w układzie pomiarowo-rozliczeniowymi i innych okolicznościach mających wpływ na możliwość niewłaściwego rozliczenia za energię elektryczną oraz o powstałych przerwach w dostarczaniu energii elektrycznej lub niewłaściwych jej parametrach,
• obowiązek dostosowania własnych urządzeń do zmienionych warunków eksploatacyjnych sieci, o których odbiorca został wcześniej poinformowany w trybie przewidzianym przepisami prawa,
• umożliwienia upoważnionym przedstawicielom sprzedawcy i dystrybutora dostępu do układu pomiarowego, w celu dokonania odczytu pobranej energii elektrycznej, 
• umożliwienia na zasadach określonych odrębnymi przepisami upoważnionym przedstawicielom dystrybutora kontroli układu pomiarowo-rozliczeniowego, innych urządzeń mających wpływ na pobór energii elektrycznej, dotrzymywania warunków umowy, prawidłowości rozliczeń,
• pokrycia kosztów przebudowy przyłącza i przeniesienia układu pomiarowo-rozliczeniowego w przypadku stwierdzenia nielegalnego poboru energii elektrycznej, 
• poinformowania pisemnie sprzedawcy o zmianie adresu korespondencyjnego, na który powinna zostać wysłana faktura oraz wszelka inna korespondencja, pod rygorem uznania za doręczoną tejże faktury i korespondencji. 

Powyższe obowiązki nie budziły zastrzeżeń Klienta.

Wątpliwości Klienta budziła kwestia negatywnych konsekwencji w postaci obciążenia Klienta karą umowną za pobranie energii elektrycznej w ilości mniejszej niż zadeklarowanej w umowie. Analizowana umowa nie przewidywała bowiem wprost kary umownej czy dodatkowej kwoty, którą mógłby być obciążony Klient za pobranie energii elektrycznej w ilości mniejszej niż deklarowanej w umowie. Umowa nie przewidywała również wprost możliwości podwyższenia ceny za pobraną energię elektryczną w ilości mniejszej aniżeli zadeklarowanej. 
Umowa zawierała jednak takie postanowienie, które mogłoby nasuwać przypuszczenie, że klient będzie lub mógłby być obciążony karą umowną bądź dodatkową kwotą za pobranie energii elektrycznej w ilości mniejszej niż deklarowanej w umowie, choć rzeczywiste brzmienie tego postanowienia było niejasne i budziło wątpliwości interpretacyjne. Z jego literalnej treści wynikało bowiem, że sprzedawca obciąży Klienta określoną kwotą (obliczoną według oznaczonego wzoru) za brak możliwości realizacji umowy przez sprzedawcę z winy odbiorcy.  

Czy przedsiębiorstwo energetyczne może naliczyć karę za niższy pobór energii?

Wobec tego, nasuwa się uzasadnione pytanie, czy naruszenie któregokolwiek ze wskazanych powyżej obowiązków Klienta, a w szczególności obowiązku pobierania przez Klienta energii elektrycznej w ilości mniej aniżeli zadeklarowanej, rzeczywiście skutkuje obciążeniem go przez sprzedawcę dodatkową kwotą na podstawie przedstawionych powyżej postanowień umownych.

Przedsiębiorca energetyczny, obciążając Klienta karą umowną za niedochowanie określonego obowiązku wynikającego z umowy, mógłby powołać się na dwa z przedstawionych powyżej postanowień, które potencjalnie mogłyby uzasadniać uprawnienie przedsiębiorcy energetycznego do obciążenia Klienta dodatkowa kwotą, tj.: 

1. na omawiane postanowienie umowne, tj. w zakresie obciążenia Klienta dodatkową kwotą za brak możliwości realizacji umowy przez sprzedawcę z winy klienta / odbiorcy, 

2. na postanowienie umowne, które stanowi, że ceny mogą ulec zmianie „w szczególności” w określonych w umowie przypadkach, nawet jeśli umowa zmiany ceny za pobranie mniejszej ilości energii elektrycznej niż zadeklarowanej wprost nie przewiduje.

Na marginesie należy wskazać, że przedsiębiorca przypisywał sobie uprawnienie do obciążenia Klienta dodatkową kwotą w sytuacji, gdyby nie mógł on jako sprzedawca realizować umowy z winy odbiorcy. Skoro zatem autor umowy, tj. sprzedawca energii, wprowadza taki zapis do umowy, to jednocześnie, przed obciążeniem klienta karą umowną, powinien uprzednio wykazać winę odbiorcy energii elektrycznej na zasadach ogólnych, wynikających z Kodeksu cywilnego.  

Klient, jako strona umowy energetycznej podważył i zakwestionował niejasne postanowienia umowy, twierdząc, że takie uprawnienie sprzedawcy energii nie wynikało wprost z postanowień umowy. Nadto umowa sprzedaży energii elektrycznej nie wprowadzała definicji “braku realizacji umowy”, w tym z winy odbiorcy. Sprawa nie została ostatecznie przesądzona i na dzień sporządzenia niniejszej publikacji nie znalazła swojego zakończenia. 

Niejasne postanowienia umowne, tak jak w omawianym przykładzie, kreują możliwość różnorodnego interpretowania określonych postanowień umownych i rozbieżności w ich rozumieniu, co może prowadzić wprost do konfliktów pomiędzy stronami, w tym do sporów sądowych.    

Konsekwencje stosowania niejasnych zapisów w umowach energetycznych 

Dla odbiorców końcowych 

Niejasne zapisy prowadzą do szeregu negatywnych konsekwencji dotyczących m.in. sposobu ustalania cen energii, w której odbiorcy nagle ponoszą wyższe opłaty, co wpływa na budżety gospodarstw domowych czy firm. 

W przypadku sporu dotyczącego interpretacji poszczególnych postanowień umowy, odbiorcy mogą mieć problem z udowodnieniem swoich roszczeń, co skutkuje długotrwałymi i kosztownymi procesami sądowymi. Stałe niejasności i zmienne interpretacje zapisów umownych mogą nadto powodować spadek zaufania do firmy energetycznej, co w dłuższej perspektywie może przekładać się na utratę klientów. Należy bowiem w kontekście omawianej problematyki zwrócić uwagę na fakt, że nie wszystkie przedsiębiorstwa tworzą w zakresie pobierania określonej ilości energii niejasne postanowienia umowne. Niektórzy przedsiębiorcy energetyczni przewidują wprost kary umowne za pobranie mniejszej ilości energii elektrycznej niż zadeklarowanej w umowie bądź wprost przewidują podwyższenie ceny za energię elektryczną w takim przypadku.  

Niejasne warunki umowy mogą skutkować nieświadomym podejmowaniem decyzji finansowych, takich jak podpisywanie umów na niekorzystnych warunkach, co negatywnie wpływa na stabilność finansową odbiorców. 

Dla przedsiębiorstw energetycznych 

Ambiwalentne zapisy umowne jedynie pozornie mogą zabezpieczać interesy samych przedsiębiorstw energetycznych, którzy w dużej mierze są autorami tychże umów. Negatywnymi konsekwencjami stosowania nieklarownych postanowień umownych jest potencjalne ryzyko konfliktów z klientami, co może prowadzić do kosztownych procesów sądowych i konieczności wykazywania przesłanek oraz wysokości nakładanych opłat dodatkowych. Stosowanie niejasnych zapisów może negatywnie wpływać na wizerunek przedsiębiorstw energetycznych, co w warunkach konkurencyjnego rynku jest szczególnie ryzykowne. Publiczne spory sądowe czy medialne doniesienia o niekorzystnych zapisach mogą zniechęcać potencjalnych klientów do zawierania umów z konkretnym przedsiębiorcą energetycznym, co może w konsekwencji przekładać się również niekorzystnie na relacje z partnerami biznesowymi oraz inwestorami, którzy oczekują transparentności i stabilności. 

Stanowisko sądów 

W kwestii omawianej problematyki nie bez znaczenia pozostaje orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz Trybunału Sprawiedliwości UE.  

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 4 czerwca 2023 roku, sygn. akt II PK 293/12, w przypadku niejasnych postanowień umownych, których znaczenia nie można ustalić w drodze wykładni, ryzyko wynikające z tych niejasności ponosi strona, która była odpowiedzialna za ich redakcję. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż w przypadku wystąpienia wątpliwości co do wykładni poszczególnych postanowień umownych, należy je interpretować na niekorzyść tej strony, która była autorem umowy.

W celu ustalenia rzeczywistego zamiaru stron oraz znaczenia nadawanego przez nie treści złożonych oświadczeń woli, sąd może posłużyć się m.in. dowodem z przesłuchania stron. Istotnym elementem wykładni może być również dotychczasowy sposób wykonywania postanowień umowy przez strony.

Czynności wyjaśniające mogą jednak prowadzić do ustalenia, że strony przypisywały odmienny sens treści złożonych oświadczeń woli. W takiej sytuacji zastosowanie znajduje tzw. obiektywny wzorzec wykładni, zgodnie z którym znaczenie oświadczenia woli określa się według tego, jak mogło i powinno być ono zrozumiane przez jego adresata w świetle okoliczności towarzyszących zawarciu umowy. W pierwszej kolejności należy uwzględnić reguły i zwyczaje językowe funkcjonujące w środowisku stron, a następnie przeanalizować kontekst sytuacyjny oraz cel umowy.

Z kolei Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał w dniu 11 stycznia 2024 roku wyrok w trybie prejudycjalnym w sprawie C-371/22, w którym wskazał, że warunkiem wprowadzenia postanowienia dotyczącego kar umownych jest nie tylko skonstruowanie go w sposób jasny i zrozumiały, ale także postanowienie to powinno być swobodnie uzgodnione.  

Jak zatem unikać niejasnych zapisów umownych w umowie 

Aby zminimalizować ryzyko powstawania niejasnych zapisów, warto uwzględnić jasny i precyzyjny język oraz wprowadzić do umowy definicje kluczowych pojęć tak, aby uniknąć możliwości interpretowania ich w różnorodny sposób. Jednocześnie zaleca się unikać ogólnikowych zwrotów oraz formuł, które pozostawiają szeroki margines interpretacji, tak jak w omawianym powyżej przypadku. 

W umowach energetycznych postanowienia dotyczące szczegółowych warunków cenowych i rozliczeń powinny mieć charakter transparentny i umożliwiać stronie zapoznanie się z mechanizmem ustalania cen i ich zmian w razie zmiany sytuacji rynkowej czy faktycznej. 

Przy korzystaniu z wzorców umów branżowych, nie należy zapominać o aktualizacji postanowień umownych w oparciu o orzecznictwo oraz zmieniające się regulacje. Przepisy ustawy – Prawo energetyczne już teraz wprowadzają zasadę obligatoryjnego uzgadniania niektórych postanowień umownych przez strony umowy. 

Nie bez znaczenia w kontekście zaprezentowanego przypadku byłoby również ustalenie w umowie procedur mediacyjnych lub arbitrażowych, które pozwolą na szybkie rozwiązanie ewentualnych nieporozumień. 

W razie wątpliwości i zastrzeżeń warto zwrócić się o wsparcie do specjalistów z zakresu prawa energetycznego specjalizującego się w umowach w celu dopasowania ich zapisów do bieżących realiów. 

Podsumowanie 

Możliwość obciążenia odbiorcy energii elektrycznej dodatkową opłatą czy karą umowną, w stałej wysokości ustalonej według określonego wzoru, niezależnie od naruszonego obowiązku przez klienta i jego wagi, pozostaje niejasne i mało transparentne w omawianym przypadku.  

Dodatkowe opłaty bardzo często nie pozostają w przedmiotowym związku z obowiązkami odbiorcy wynikającymi z umowy i bardzo często nie są z nimi skorelowane. 

Dlatego też unikanie niejasnych sformułowań poprzez stosowanie przejrzystego języka, standaryzację dokumentów, transparentne warunki cenowe oraz regularne aktualizacje umów przynoszą korzyści obu stronom i leżą w interesie zarówno konsumentów, jak i dostawców energii. Klarowne umowy zapewniają przejrzystość współpracy, minimalizują ryzyko sporów oraz chronią obie strony przed negatywnymi konsekwencjami finansowymi i wizerunkowymi. Warto poświęcić czas na dokładne przeanalizowanie warunków umowy, a w przypadku wątpliwości zasięgnąć profesjonalnej opinii prawnej przed jej zawarciem. 

---

GJW GRAMZA I WSPÓLNICY KANCELARIA RADCÓW PRAWNYCH
SPÓŁKA PARTNERSKA