W ostatnim czasie ukazało się kilka orzeczeń Sądu Najwyższego rozstrzygających wątpliwości prawne związane z oceną decyzji wydawanych na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (u.z.t.w.n.)
W dniu 6 czerwca 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów w sprawie o sygn. akt III CZP 9/14 orzekł, iż wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym ze wskazanej decyzji, nie prowadzi do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu. Powyższa teza orzeczeń Sądu Najwyższego jest spójna z wcześniejszą uchwałą tego sądu podjętą w składzie 7 sędziów w dniu 8 kwietnia 2014 r. (III CZP 87/13).
W dalej idącej uchwale, również z dnia 6 czerwca 2014 r., sygn. akt III CZP 107/13 SN stwierdził, że właściciel nieruchomości nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu, jeżeli przedsiębiorca będący właścicielem urządzeń przesyłowych (urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej bądź innych urządzeń podobnych), wykonuje uprawnienia wynikające z decyzji wydanej na rzecz jego poprzednika prawnego na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 u.z.t.w.n.
Warto przyjrzeć się założeniom jakie przyświecały SN przy wydawaniu ww. rozstrzygnięć dotyczących decyzji z art. 35 u.z.t.w.n.
Przedmiot i charakter decyzji wydawanych na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości
Na mocy ustawy z dnia 12 marca 1958 r. u.z.t.w.n., ustawodawca przewidział możliwość wydania decyzji umożliwiającej organom administracji, instytucjom i przedsiębiorcom państwowym, zakładanie i przeprowadzanie przesyłowych ciągów drenażowych, przewodów służących do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzeń technicznych łączności i sygnalizacji, a także innych podziemnych lub nadziemnych urządzeń technicznych niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń na cudzych gruntach. Z decyzji takiej pośrednio wynikało także upoważnienie przedsiębiorcy do wstępu na teren gruntu w celu podjęcia czynności zamierzający do utrzymania urządzeń w należytym stanie i dostęp do nich. Takie upoważnienie dawał mu bowiem przepis art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n. określający zakres uprawnień przedsiębiorstwa do korzystania z nieruchomości zajętej pod urządzenia przesyłowe, już po ich zainstalowaniu.
Sąd Najwyższy w uchwale z dn. 8 kwietnia 2014 r. zwrócił uwagę, że w okresie obowiązywania ww. ustawy z dnia 12 marca 1958 r. instytucja opisana w jej art. 35, była szczególnym trybem wywłaszczenia, a więc wydanie na jej podstawie decyzji przez naczelnika gminy albo prezydenta (lub naczelnika) miasta oznaczało, że właściciel nieruchomości został trwale ograniczony w przysługującym mu prawie własności nieruchomości. Za takim charakterem ograniczenia przemawia nie tylko zasada trwałości decyzji administracyjnych, ale również brak oznaczenia w ustawie czasowych ram obowiązywania tych decyzji. W związku z tym, wobec nie wygaszenia przez ustawodawcę skuteczności tego rodzaju decyzji wywłaszczeniowych późniejszymi aktami prawnymi, w tym ustawą wprowadzającą w życie przepisy o służebności przesyłu, wydane akty administracyjne zachowują swoją ważność do dnia dzisiejszego. Tym samym, przy przedsiębiorstwach pozostają tytuły prawne do zajmowania cudzej nieruchomości na te cele, o których orzeczono w decyzji.
Uchwała „siódemkowa” Sądu Najwyższego poruszyła także problem związany z uchyleniem ustępu 2 art. 35 u.z.t.w.n. dającego przedsiębiorstwom uprawnienia wstępu na teren gruntu. SN wskazał w niej, że tożsame uprawnienia do wkraczania na nieruchomość w celu utrzymania urządzeń w sprawności technicznej dawał również późniejszy przepis art. 70 ust. 2 ustawy z dnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości, a aktualnie w razie nieuzyskania zgody właściciela, może nim być decyzja wydana na podstawie art. 124 ust. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.
Decyzja z art. 35 u.z.t.w.n. jako służebność publiczna
Sąd Najwyższy rozstrzygając o aktualności ww. decyzji i możliwości uzupełniającego stosowania do niej art. 124 ust. 6 ustawy o gospodarce nieruchomościami, w konsekwencji przyjął, iż działania przedsiębiorcy przesyłowego korzystającego z urządzeń przesyłowych na cudzej nieruchomości w związku z wywłaszczeniem jej właściciela, są wykonywaniem uprawnień zagwarantowanych w ustawie i decyzji. Pomimo więc, iż ograniczenie prawa własności w zakresie posadowienia na nieruchomości infrastruktury oraz wstępu na tę nieruchomość i podejmowanie czynności koniecznych dla zapewnienia sprawności technicznej urządzeń przypomina kodeksową służebności przesyłu, skoro źródłem tego obciążenia jest ustawa i akt administracyjny, to mają one charakter publicznoprawny. Jest to więc tzw. służebność publiczna powstająca z mocy prawa po wydaniu decyzji, do której nie stosuje się regulacji dotyczących służebności zawartych w przepisach cywilnych.
Słusznie sąd zwrócił uwagę, iż każde wywłaszczenie nieruchomości, następuje na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, a nie bezpośrednio na rzecz podmiotu prawa prywatnego. W związku z tym przedsiębiorca przesyłowy, korzystający z urządzeń w sposób wiążący się z zaspokajaniem podstawowych potrzeb społecznych, uzyskuje uprawnienie do korzystania z cudzej nieruchomości nie od wywłaszczonego właściciela lecz od podmiotu, na rzecz którego możliwe było wywłaszczenie. Co więcej, na uprawnienia w stosunku do wywłaszczonej nieruchomości może się powoływać nie tylko ten przedsiębiorca wykorzystujący urządzanie przesyłowe, który instalował je w związku z wydaniem decyzji, ale też każdy kolejny, który uzyskał tytuł, a w związku tym jest odpowiedzialny za ich utrzymanie i eksploatację.
Skutki orzecznictwa SN dla przedsiębiorstw przesyłowych
Prezentowana przez Sąd Najwyższy wykładnia art. 35 u.z.t.w.n., zgodnie z którą omawiane decyzje administracyjne stanowią aktualny, odrębny od służebności przesyłu (lub służebności gruntowej odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu) tytuł prawny do wykonywania wskazanych w nich uprawnień w stosunku do nieruchomości, ma istotne znaczenie dla ustalenia sfery uprawnień przysługujących przedsiębiorcom przesyłowym.
Pozwala ona na przyjęcie, że przedsiębiorca przesyłowy dysponujący decyzją wydaną na podstawie art. 35 u.z.t.w.n., ma prawo do korzysta z zajmowanej nieruchomości na podstawie ważnej służebności publicznej. Natomiast właściciel takiej nieruchomości nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu na jego rzecz za wynagrodzeniem. Z tych samych względów zresztą, wykluczona jest m.in. możliwość nabycia przez przedsiębiorstwa przesyłowe w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu. Właściciel nieruchomości, pozbawiony możliwości przeciwstawiania się działaniom, w obszarze w którym został trwale ograniczony w swoim prawie własności, nie mógłby przecież takiemu zasiedzeniu w żaden sposób zapobiec.
Powyższe uchwały mogą także posłużyć w obronie przedsiębiorców przesyłowych przed negatoryjnymi roszczeniami właścicieli o usunięcie określonej infrastruktury technicznej z ich gruntu, jak i przed roszczeniami o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Trzeba jednak pamiętać, że przywołane orzecznictwo, nie odnosi się do sytuacji, gdy przedsiębiorstwo przesyłowe, korzysta z cudzej nieruchomości na cele własnej działalności gospodarczej bez żadnego tytułu prawnego.
W czym możemy pomóc?