Nowelizacja art. 9D Prawa energetycznego – nowe zasady unbundlingu

Z dniem 11 września 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz.984)¹, określana mianem „małego trójpaku energetycznego”, będąca wynikiem dostosowywania przepisów polskiego prawa energetycznego do wymogów Unii Europejskiej, w szczególności do regulacji zawartych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych oraz uzupełnieniem implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE, dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej, a także dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE, poświęconej wspólnym zasadom rynku wewnętrznego gazu ziemnego.

Prace nad dostosowywaniem Prawa energetycznego (PE) do przepisów prawa europejskiego zostały przyspieszone z powodu wszczęcia przez Komisję Europejską postępowań przeciwko Polsce w sprawie braku notyfikacji transpozycji lub nieprawidłowej transpozycji krajowych środków wykonawczych Dyrektywy 2009/72/WE oraz Dyrektywy 2009/73/WE, których wynikiem mogło być nałożenie na Polskę sankcji finansowych.

Mały trójpak energetyczny wprowadził zmiany m.in. przepisu art. 9d dotyczącego rozdziału działalności sieciowej (przesyłu i dystrybucji) od działalności w zakresie wytwarzania i obrotu paliwami gazowymi i energią elektryczną. Według projektodawców małego trójpaku ustalone przepisami nowelizowanej ustawy PE i obowiązujące operatorów systemów przesyłowych kryteria niezależności zapewniają realizację „skutecznego oddzielenia działalności w zakresie dostaw i produkcji od działalności sieciowej” zgodnie z przepisami dyrektywy 2009/72/WE i 2009/73/WE. Tym niemniej wskazali na potrzebę dalszego dostosowania obowiązujących przepisów do brzmienia obu dyrektyw, które bardzo precyzyjnie określają zasady w zakresie powiązań personalnych kierownictwa operatorów systemów przesyłowych i przedsiębiorstw wykonujących działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania i obrotu paliwami gazowymi lub energią elektryczną².

Dostosowywanie przepisów prawa energetycznego do wymogów UE ma na celu zapewnienie niedyskryminacyjnego dostępu do sieci przesyłowych i dystrybucyjnych jako elementu koniecznego rozwoju konkurencji w sektorze energii elektrycznej i gazu. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo zajmujących się zarówno wytwarzaniem, jak i działalnością sieciową a także obrotem energią. Przedsiębiorstwa zintegrowane pionowo będące właścicielami sieci przesyłowych i dystrybucyjnych posiadają bowiem realną możliwość faworyzowania podmiotów funkcjonujących w ich strukturach i dyskryminowania ich konkurentów poprzez wykorzystanie dominującej pozycji na rynku³.

Poniżej omówione zostaną zasady ustalone w znowelizowanym art. 9d PE w odniesieniu do operatorów sieciowych funkcjonujących w ramach przedsiębiorstw zintegrowanych  pionowo oparte na tych właśnie założeniach.

I. Ratio legis nowelizacji art. 9d PE

Intencją przyjęcia dyrektyw 2009/72/WE i 2009/73/WE, które stały się następie podstawą do dokonywania zmian w polskim prawie energetycznym, było doprowadzenie do skutecznego prawnego i funkcjonalnego wydzielenia w państwach członkowskich operatorów systemu przesyłowego oraz systemu dystrybucyjnego. Dyrektywy wprowadziły nowy system rozdziału uwzględniający trzy modele rozdziału:

(1) rozdział własności, w którym funkcje operatora pełni właściciel infrastruktury,

(2) ustanowienie niezależnego operatora systemu – tzw. model ISO (Independent System Operator),

albo (3) ustanowienie niezależnego operatora przesyłu – tzw. model ITO (Independent Transmission Operator).

Każdy z wymienionych modeli ma na celu zapobieżenie powstawaniu konfliktu interesów pomiędzy wytwórcami, dostawcami oraz operatorami systemu przesyłowego. Państwa członkowskie dokonują wyboru jednego z wyżej wymienionych modeli, przy czym wybór modelu ISO lub ITO jest możliwy jedynie w przypadku, gdy w chwili wejścia w życie obu dyrektyw, tj. 3 września 2009 r., system przesyłowy należał do przedsiębiorstwa energetycznego zintegrowanego pionowo. Tym samym prawodawca europejski nie zdecydował się na konsekwentne i powszechne objęcie operatorów systemów przesyłowych obowiązkiem wydzielenia własnościowego ze struktur przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo⁴. Polski ustawodawca zdecydował się na pozostawienie Prezesowi URE możliwości wyznaczenia operatora funkcjonującego w formie pełnego wydzielenia własnościowego lub niezależnego operatora systemu, a mały trójpak energetyczny nie wprowadził w tym zakresie nowych rozwiązań.

W wielu krajach UE, w tym w Polsce, sieci przesyłowe i dystrybucyjne pozostają własnością przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo, które wykonują jednocześnie co najmniej jedną z funkcji z zakresu wytwarzania lub dostawy energii elektrycznej bądź gazu. Taka sytuacja stwarza ryzyko blokowania przez przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo działań potencjalnej konkurencji. Aby przeciwdziałać praktykom ograniczającym konkurencję konieczne stało się oddzielenie prowadzonej przez te przedsiębiorstwa działalności sieciowej od działalności wytwarzania i obrotu oraz zapewnienie niedyskryminacyjnego dostępu do sieci elektroenergetycznych i gazowych. Realizację powyższego celu ma zapewnić wprowadzenie zasad tzw. unbundlingu tj. rozdziału działalności przesyłowej oraz dystrybucyjnej od działalności wytwórczej i działalności obrotowej i tzw. third party access (TPA) czyli  udostępnienia przez właściciela bądź operatora infrastruktury sieciowej podmiotom trzecim.

II. Zasady unbundlingu w polskim prawie energetycznym

PE reguluje wszystkie trzy typy unbundlingu wymagane przez prawo europejskie: rozdział prawny, funkcjonalny i księgowy.

Rozdział prawny zakłada utworzenie oddzielnego podmiotu prawnego, który pełnić będzie rolę operatora systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego. Zgodnie z zasadą prawnego rozdziału systemy przesyłowe i dystrybucyjne powinny być eksploatowane przez prawnie wydzielone spółki.

Rozdział funkcjonalny ma na celu uniezależnienie operatora systemowego funkcjonującego w ramach przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo od innych działalności tego przedsiębiorstwa pod względem organizacyjnym i podejmowania decyzji.

Rozdział księgowy nakłada na operatora systemowego obowiązek prowadzenia odrębnej księgowości. Rozdział rachunkowości stanowi minimalny wymóg niezależności operatora systemowego i nie zostały przewidziane w tym zakresie żadne wyjątki.

Dotychczas zasady w zakresie unbundlingu uregulowane były w PE jednolicie dla operatora systemu przesyłowego (OSP), operatora systemu dystrybucyjnego (OSD) i operatora systemów połączonych. Zasady te nie dotyczyły operatora systemu magazynowania (OSM).

Nowelizacja PE, zgodnie z rekomendacjami zawartymi w dyrektywach 2009/72/WE i 2009/73/WE, wprowadziła dalsze rozdzielenie działalności sieciowej od wytwarzania i obrotu paliwami gazowymi i energią elektryczną.

W przypadku operatora systemu dystrybucyjnego uprzednio obowiązujące zasady unbundlingu generalnie nie uległy zmianie. Jednakże zmiana tych zasad w odniesieniu do operatora systemu przesyłowego spowodowała, że niezbędne było dokonanie zmian  także w konstrukcji przepisów regulujących funkcjonowanie operatora systemu dystrybucyjnego. W konsekwencji w nowelizacji przewidziano w art. 9d PE zasadniczo odrębne uregulowania odnoszące się do:

– OSP i operatorów systemów połączonych,
– OSD, wchodzących w skład przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo,
– OSM, wchodzących w skład przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo.

Zasady unbundlingu w odniesieniu do OSP i operatora systemu połączonego uwzględniające regulacje małego trójpaku energetycznego są następujące:

1. Nakaz pozostawania pod względem formy prawnej i organizacyjnej oraz podejmowania decyzji niezależnymi od innych działalności niezwiązanych z:

• przesyłaniem, dystrybucją lub magazynowaniem paliw gazowych, lub skraplaniem gazu ziemnego, lub regazyfikacją skroplonego gazu ziemnego w instalacjach skroplonego gazu ziemnego albo
• przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej.

2. Zakaz wykonywania działalności gospodarczej związanej z produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi lub energią elektryczną, w tym na podstawie umowy na rzecz innych przedsiębiorstw energetycznych.

3. Możliwość udostępnienia innym podmiotom posiadanych środków trwałych (mając na względzie racjonalne wykorzystanie tych środków, jeżeli warunki techniczne i wymagania bezpieczeństwa na to pozwalają), na zasadach równego traktowania, na cele inne niż określone w pkt. 1 powyżej, niezwiązane z produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi albo wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną, z zastrzeżeniem, że udostępnianie, nie może powodować obniżenia zdolności do wykonywania działalności wymienionych w pkt. 1 powyżej.

4.Zasady dotyczące powiązań personalnych, zgodnie z którymi, w celu zapewnienia niezależności OSP lub operatora systemu połączonego, ta sama osoba lub podmiot nie może:

• bezpośrednio lub pośrednio wywierać decydującego wpływu lub wykonywać innych praw względem przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi albo wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną oraz bezpośrednio lub pośrednio wywierać decydującego wpływu lub wykonywać innych praw względem operatora systemu przesyłowego lub połączonego ani wywierać decydującego wpływu na system przesyłowy lub system połączony,
• powoływać członków rady nadzorczej, zarządu lub innych organów uprawnionych do reprezentacji operatora systemu przesyłowego lub operatora systemu połączonego, ani względem systemu przesyłowego lub połączonego oraz bezpośrednio lub pośrednio wywierać decydującego wpływu lub wykonywać praw względem przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi albo wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną,
• pełnić funkcji członka rady nadzorczej, zarządu lub innych organów uprawnionych do reprezentacji operatora systemu przesyłowego lub połączonego, ani względem systemu przesyłowego lub systemu połączonego oraz pełnić tych funkcji w przedsiębiorstwie energetycznym zajmującym się produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi albo wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną.

Prawa, o których mowa w pkt. 4 lit.  i oraz ii , obejmują w szczególności:

• wykonywanie prawa głosu,
• powoływanie członków rady nadzorczej, zarządu lub innych organów uprawnionych do reprezentacji przedsiębiorstwa energetycznego,
• posiadanie większościowego pakietu udziałów lub akcji.

Natomiast przez decydujący wpływ, o którym mowa w lit. i oraz ii, rozumie się w szczególności wykonywanie uprawnień, o których mowa w art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, z późn. zm.).

Ustalone w ramach małego trójpaku energetycznego zasady unbundlingu odnoszące się do OSD funkcjonującego w strukturze przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, jak już sygnalizowano wyżej, nie różnią się zasadniczo od dotychczasowego stanu prawnego. Wskazują bowiem, że:

1. podmiot ten powinien pozostawać pod względem formy prawnej i organizacyjnej oraz podejmowania decyzji niezależny od innych działalności niezwiązanych z dystrybucją paliw gazowych lub energii elektrycznej,

2. w odniesieniu do OSD funkcjonującego w strukturze przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo konieczne jest także spełnienie łącznie następujących kryteriów niezależności:

• osoby odpowiedzialne za zarządzanie operatorem systemu dystrybucyjnego nie mogą uczestniczyć w strukturach zarządzania przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo lub przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem, produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi lub przesyłaniem, wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną ani być odpowiedzialne, bezpośrednio lub pośrednio za bieżącą działalność w tym zakresie;
• osoby odpowiedzialne za zarządzanie operatorem systemu dystrybucyjnego mają zapewnioną możliwość niezależnego działania;
• operator systemu dystrybucyjnego ma prawo podejmować niezależne decyzje w zakresie majątku niezbędnego do wykonywania działalności gospodarczej w zakresie dystrybucji paliw gazowych lub energii elektrycznej;
• organ przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo nie może wydawać operatorowi systemu dystrybucyjnego poleceń dotyczących jego bieżącej działalności ani podejmować decyzji w zakresie budowy sieci lub jej modernizacji, chyba że polecenia te lub decyzje dotyczyłyby działania operatora systemu dystrybucyjnego, które wykraczałyby poza zatwierdzony plan finansowy lub inny równoważny dokument.

Mały trójpak energetyczny wprowadza również odrębne uregulowania dotyczące zasad unbundlingu zaadresowane do OSM, będącego częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo. Jak już wspomniano powyższej poprzednie wersje ustawy PE nie odnosiły zasad rozdziału do tego operatora, ograniczając je do OSP, OSD i operatora systemu połączonego. Zgodnie ze znowelizowanym art. 9d PE, OSM powinien pozostawać pod względem formy prawnej i organizacyjnej oraz podejmowania decyzji niezależny od innych działalności niezwiązanych z magazynowaniem, przesyłaniem lub dystrybucją paliw gazowych.

Niezależność operatorowi systemu magazynowania ma zapewnić przestrzeganie następujących kryteriów:

1) osoby odpowiedzialne za zarządzanie operatorem systemu magazynowania nie mogą uczestniczyć w strukturach przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo lub przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi, ani być odpowiedzialne, bezpośrednio lub pośrednio za bieżącą działalność w tym zakresie;

2) osoby odpowiedzialne za zarządzanie operatorem systemu magazynowania mają zapewnioną możliwość niezależnego działania;

3) operator systemu magazynowania ma prawo podejmować niezależne decyzje dotyczące majątku niezbędnego do wykonywania działalności gospodarczej w zakresie magazynowania paliw gazowych;

4) organ przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo nie może wydawać operatorowi systemu magazynowania poleceń dotyczących jego bieżącej działalności ani podejmować decyzji w zakresie budowy lub modernizacji instalacji magazynowej, chyba że polecenia te lub decyzje dotyczyłyby działań operatora systemu magazynowania, które wykraczałyby poza zatwierdzony plan finansowy lub inny równoważny dokument.

Z formalnego punktu widzenia zasada rozdziału prawnego i funkcjonalnego OSP i OSD w odniesieniu do innych działalności niezwiązanych z dystrybucją paliw gazowych lub energii elektrycznej jest uwzględniona w przepisach ustawy PE sprzed nowelizacji. Tym niemniej niezbędne było dalsze dostosowanie obowiązujących norm polskiego prawa energetycznego do brzmienia dyrektyw unijnych, które bardzo precyzyjnie określają zasady w zakresie powiązań personalnych kierownictwa operatorów systemów przesyłowych i przedsiębiorstw wykonujących działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania i obrotu paliwami gazowymi lub energią elektryczną.

W związku z kluczową rolą OSP w strukturze konkurencyjnego rynku energii elektrycznej ustawodawca w sposób szczególny uregulował zasady unbundlingu  w odniesieniu do tego operatora. Nowelizacja PE wprowadziła bardziej restrykcyjne zasady niezależności w zakresie powiązań personalnych kierownictwa OSP i przedsiębiorstw wykonujących działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania i obrotu paliwami gazowymi lub energią elektryczną. Nowe zasady unbundlingu w przypadku OSP zostały poszerzone m.in. o zakaz pełnienia funkcji w organach uprawnionych do reprezentacji i nadzorowania OSP lub połączonego. Ponadto zakaz pełnienia tych funkcji w przedsiębiorstwie energetycznym prowadzącym działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania lub obrotu energią elektryczną albo paliwami gazowymi, a także zakaz wywierania wiążącego wpływu i wykonywania innych praw względem przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną i paliwami gazowymi, a także powoływania członków organów tych przedsiębiorstw. Celem powyższych restrykcji jest unikniecie sytuacji, w której przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo posiadające środki kontroli nad operatorem będzie miało prawo powoływać członków zarządu OSP. Zakaz jednoczesnego sprawowania funkcji członka zarządu przez tą samą osobę w przedsiębiorstwie prowadzącym działalność w zakresie dostaw oraz OSP ma na celu zapobieżenie powstawaniu konfliktu interesów.  Zgodnie z art. 9d PE ta sama osoba⁵ nie jest uprawniona do sprawowania kontroli nad przedsiębiorstwem wytwarzającym lub dostarczającym energię elektryczną i jednocześnie do sprawowania kontroli lub wykonywania jakichkolwiek praw względem OSP lub systemu przesyłowego.

Pojęcie „osoby” w większości przypadków będzie się odnosiło do przedsiębiorstwa prowadzącego działalność dostawczą lub pełniącego funkcję operatora sieci albo przedsiębiorstwa macierzystego posiadającego spółki zależne, które prowadzą działalność dostawczą lub pełnią funkcję operatorów sieci⁶. Taki sam zakaz dotyczy sytuacji, w której dana osoba kontroluje OSP i jednocześnie sprawuje kontrolę lub wykonuje jakiekolwiek prawa wobec przedsiębiorstwa wytwarzającego lub dostarczającego energię elektryczną. Pod pojęciem kontroli należy rozumieć „prawa, umowy lub inne środki, które oddzielnie albo wspólnie i z uwzględnieniem poszanowania danego stanu faktycznego lub prawnego dają możliwość wywierania decydującego wpływu na przedsiębiorstwo⁷”.

Z kolei decydujący wpływ może być wywierany w szczególności przez własność lub prawo użytkowania całości lub części aktywów przedsiębiorstwa lub prawa lub umowy, które zapewniają decydujący wpływ na skład, głosowanie lub decyzje organów przedsiębiorstwa. Wykonywanie praw objętych zakazem łączenia funkcji w OSP i przedsiębiorstwie energetycznym zajmującym się produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi albo wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną może polegać na wykonywaniu prawa głosu, prawa do powoływania członków rady nadzorczej, zarządu lub organów uprawnionych do reprezentacji prawnej przedsiębiorstwa oraz posiadaniu pakietu większościowego. Katalog praw wymienionych w art. 9d PE nie jest wyczerpujący.

Jak już wskazano powyżej w odniesieniu do OSD zasady unbundlingu pozostały nie zmienione. Ustawodawca dokonał jedynie redakcyjnych zmian w art. 9d PE polegających na uregulowaniu zasad niezależności zaadresowanych do OSD w odrębnym ustępie. Natomiast jeśli chodzi o OSM, art. 9d PE wprowadził dla tego operatora tożsame kryteria niezależności jak w przypadku OSD.

Nowym rozwiązaniem wprowadzonym na mocy małego trójpaku energetycznego jest adresowany do operatora systemu dystrybucyjnego oraz operatora systemu magazynowania, wchodzących w skład przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo, obowiązek zamieszczenia odpowiednio w statucie lub w umowie spółki postanowień umożliwiających członkom ich zarządów podejmowanie niezależnych działań – w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej, tj. do 11 marca 2014 r. Niedostosowanie się do tego wymogu sankcjonowane jest karą pieniężną.

Ponadto w świetle znowelizowanego art. 9d PE obowiązkiem OSD i OSM jest wyznaczenie inspektora do spraw zgodności, którego zadaniem jest monitorowanie realizacji programów zgodności określających przedsięwzięcia, jakie należy podjąć w celu zapewnienia niedyskryminacyjnego traktowania użytkowników systemu. Inspektor zgodności do 31 marca każdego roku przedstawia Prezesowi URE sprawozdania zawierające opis działań podjętych w roku poprzednim w celu realizacji programów zgodności.

Nowelizacja dokonana małym trójpakiem rozszerzyła także wyłączenia ustawowe spod obowiązku unbundlingu OSD. Obowiązek wydzielenia prawnego i organizacyjnego OSD gazowego nie dotyczy przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo obsługującego mniej niż sto tysięcy odbiorców przyłączonych do systemu dystrybucyjnego gazowego wchodzącego w skład tego przedsiębiorstwa, jeżeli sprzedaż paliw gazowych przez to przedsiębiorstwo w ciągu roku nie przekracza 150 mln m³, a także przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo obsługującego mniej niż sto tysięcy odbiorców przyłączonych do systemu dystrybucyjnego gazowego wchodzącego w skład tego przedsiębiorstwa, jeżeli sprzedaż przez to przedsiębiorstwo dotyczy paliw gazowych innych niż gaz ziemny wysokometanowy lub zaazotowany, w tym skroplony gaz ziemny, dostarczanych siecią gazową. W przypadku OSD elektroenergetycznego obowiązek nie obejmuje przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo obsługującego mniej niż sto tysięcy odbiorców przyłączonych do systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego wchodzącego w skład tego przedsiębiorstwa.

Po przeanalizowaniu zmian wprowadzony do PE „małym trójpakiem” Komisja Europejska uznała, że Polska w pełni wdrożyła unijną dyrektywę energetyczną i postanowiła wycofać skargę, wniesioną do Trybunału w październiku 2012 r.

¹ Z wyjątkiem art. 4e¹ PE, który wchodzi w życie po upływie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia oraz art. 44 PE, który wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2014 r.
² Uzasadnienie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz zmianie niektórych innych ustaw (druk 542), źródło: orka.sejm.gov.pl
³ B.Nowak, Rozdział przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo w sektorze energii elektrycznej i gazu na podstawie dyrektyw elektroenergetycznej i gazowej. Mit czy rzeczywistość?, PUG 2007/8, s.143-165.
⁴ Nota interpretacyjna do dyrektywy 2009/72/WE dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 2003/54/WE oraz dyrektywy 2009/73/WE dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylającej dyrektywę 2003/55/WE, źródło: www.elektroenergetyka.org
⁵ Definicja pojęcia „osoba” pochodzi rozporządzenia WE nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw rozporządzenie WE w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw, Dz.Urz.UE.L Nr 24) i obejmuje osoby fizyczne, firmy oraz wszystkie inne instytucje publiczne i podmioty prywatne.
⁶ Nota interpretacyjna do dyrektywy 2009/72/WE dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 2003/54/WE oraz dyrektywy 2009/73/WE dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylającej dyrektywę 2003/55/WE, źródło: www.elektroenergetyka.org
⁷ Art. 3 ust. 2 rozporządzenia WE w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw.