Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa (zgodnie z art. 49 § 1 Kc). Jaki jest więc status urządzeń przesyłowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa w sytuacji kiedy przestają stanowić część składową gruntu?
Istota części składowej rzeczy
Na wstępie wskazać należy, że zgodnie z art. 47 Kc § 1 część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego (§ 2). Natomiast art. 48 Kc stanowi, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.
Urządzenia przesyłowe – wyjątek od reguły
Powyższe oznacza, iż art. 49 Kc wyłącza urządzenia przesyłowe z zakresu własności nieruchomości gruntowej i tym samym wprowadza wyjątek od zasady superficies solo cedit mówiącej, że to, co jest na powierzchni, przypada gruntowi. W orzecznictwie wskazuje się, że z chwilą ich wejścia w skład przedsiębiorstwa urządzenia przesyłowe są rzeczami ruchomymi stanowiącymi samodzielne przedmioty obrotu. Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 22 stycznia 2010 r., wskazując, że „(…)urządzenia wymienione w art. 49 § 1 KC z chwilą ich fizycznego połączenia z siecią należącą do przedsiębiorstwa przestają być częścią składową nieruchomości i stają się samoistnymi rzeczami ruchomymi, które mogą być przedmiotem odrębnej własności i obrotu.”
Biorąc pod uwagę treści powyższych przepisów, pojawia się wątpliwość – w jaki sposób rozstrzygnąć kto jest właścicielem takich urządzeń.
Czy przyłączenie do przedsiębiorstwa powoduje, iż stają się własnością przedsiębiorcy?
Zgodnie z art. 49 § 2 Kc osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa powyżej i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca. , Zgodnie z dominującym poglądem urządzenia przesyłowe przyłączone do przedsiębiorstwa są własnością podmiotu, który sfinansował koszty ich budowy.
Sąd rozstrzyga wątpliwości
Pogląd potwierdzający, że własność urządzeń przysługuje osobie, która poniosła koszty budowy wyraził między innymi Sąd Apelacyjny w Poznaniu stwierdzając, że „Niewątpliwie zgodnie z treścią art. 49 § 2 KC oraz jednolitym stanowiskiem orzecznictwa – wykazanie faktu poniesienia kosztów budowy urządzeń rozstrzyga o własności tych urządzeń.” w wyroku z dnia 19 czerwca 2020 r. (sygn. akt I ACa 811/19). Oznacza to, że art. 49 § 1 Kc stanowi wyjątek od zasady superficies solo cedit, a nie podstawę normatywną nabycia własności urządzeń przesyłowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
