Przedsiębiorstwo obrotu stroną postępowania w sprawie o wstrzymanie dostarczania energii elektrycznej

O tym, kto jest stroną postępowania administracyjnego prowadzonego przez Prezesa URE w sprawie o nieuzasadnione wstrzymanie dostarczania energii, nie rozstrzyga samoistnie przepis art. 28 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j.: Dz. U. z 2013 r. poz. 267) (dalej: „k.p.a.”), który stanowi, iż stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Interes prawny to taki, który został wzięty przez prawo pod ochronę polegającą na możliwości żądania od organu administracji podjęcia określonych czynności mających na celu zrealizowanie interesu lub usunięcie zaistniałego zagrożenia.

Według stanowiska Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazać interes prawny w postępowaniu administracyjnym znaczy w zasadzie to samo, co ustalić przepis prawa materialnego powszechnie obowiązującego, na którego podstawie można skutecznie żądać czynności organu z zamiarem zaspokojenia jakiejś własnej potrzeby albo żądać zaniechania lub ograniczenia czynności organu, sprzecznych z potrzebami danego podmiotu – strony postępowania.¹ Ponadto sądownictwo administracyjne reprezentuje stanowisko, zgodnie z którym interes prawny strony postępowania administracyjnego może mieć swoje źródło nie tylko w przepisach prawa administracyjnego materialnego, ale również w innych normach należących do prawa materialnego, w szczególności prawa cywilnego.² Z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (t.j.: Dz. U. z 2012 r., poz. 1059 z późn. zm.) (dalej: „PE”) wynika jedynie, iż spory co do zasadności wstrzymania dostarczania energii rozstrzyga Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, na wniosek strony.

Dla ustalenia legitymacji do występowania w charakterze strony w postępowaniu w przedmiocie wstrzymania dostaw energii elektrycznej w przypadku gdy odbiorca zawarł z przedsiębiorstwem obrotu umowę kompleksową, kluczowe wydaje się zatem rozstrzygnięcie kwestii, o czyich obowiązkach i uprawnieniach Prezes URE orzeka w drodze decyzji administracyjnej wydawanej na podstawie tego przepisu.

Poprzedni stan prawny

Obowiązujący przed dniem 11 września 2013 r. art. 6 ust. 3a PE stanowił, że przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją paliw gazowych lub energii mogą wstrzymać dostarczanie paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła w przypadku, gdy odbiorca zwleka z zapłatą za pobrane paliwo gazowe, energię elektryczną lub ciepło albo świadczone usługi co najmniej miesiąc po upływie terminu płatności, pomimo uprzedniego powiadomienia na piśmie o zamiarze wypowiedzenia umowy i wyznaczenia dodatkowego, dwutygodniowego terminu do zapłaty zaległych i bieżących należności. Po noweli art. 9d PE, która weszła w życie 1 lipca 2007 r.,  przedsiębiorstwa obrotu stały się odrębnymi podmiotami od przedsiębiorstw dystrybucyjnych, mającymi osobny przedmiot działalności gospodarczej i prowadzącymi działalność na innych segmentach i szczeblach rynku energii. Zaistniała w związku z tym możliwość wystąpienia następujących dwóch wariantów:

• odbiorca energii zawrze oddzielnie umowę o świadczenie usług dystrybucji i umowę sprzedaży energii albo
• odbiorca zawrze umowę kompleksową tj. umowę zawierającą postanowienia umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej z przedsiębiorstwem będącym sprzedawcą energii elektrycznej (art. 5 ust. 3 PE).

W związku z powyższym powstała wątpliwość, czy stroną w postępowaniu o wstrzymanie dostaw energii elektrycznej będzie przedsiębiorstwo dystrybucji, czy przedsiębiorstwo obrotu i który z tych podmiotów powinien stać się adresatem decyzji Prezesa URE. Problem ten był przedmiotem licznych rozstrzygnięć sądowych, które nie tworzyły jednolitego stanowiska. Ostatecznie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 kwietnia 2013 r. wydanym w sprawie III SK 26/12, wskazując, że zarówno przedsiębiorstwo obrotu jak i przedsiębiorstwo dystrybucyjne są stronami postępowania o nieuzasadnione wstrzymanie dostarczania energii prowadzonego przez Prezesa URE na podstawie art. 8 ust. 1 PE, jeżeli podstawę faktyczną wstrzymania dostarczania energii stanowiły zaległości w płatności należności wynikających z realizacji umowy kompleksowej w rozumieniu art. 5 ust. 3 i 4 tej ustawy.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powyższego wyroku wskazał, iż mimo wprowadzenia rozdziału działalności dystrybucyjnej i obrotu energią elektryczną przepis art. 6 ust. 3a PE zachował dotychczasowe brzmienie i stanowi o możliwości wstrzymania dostarczania energii przez przedsiębiorstwo dystrybucyjne bez względu na to, na podstawie jakiej konfiguracji umownej energia sprzedawana jest konkretnemu odbiorcy, tak jakby nadal to przedsiębiorstwo dystrybucyjne zajmowało się sprzedażą energii odbiorcy końcowemu, a nie tylko jej dystrybucją. Natomiast w przypadku, gdy odbiorca energii zawrze umowę kompleksową, to zaległości w płatnościach za dostarczoną energię i wyświadczone usługi nie powstają w relacji odbiorca energii – przedsiębiorstwo dystrybucyjne, lecz odbiorca energii – przedsiębiorstwo obrotu.

Operator systemu dystrybucyjnego nie jest bowiem stroną umowy łączącej odbiorcę energii z przedsiębiorstwem obrotu, na podstawie której wystawiane są faktury, a z tytułu których może dojść do powstania zaległości powodujących, że uprawnienie do wstrzymania dostarczania energii elektrycznej na podstawie art. 6 ust. 3a PE staje się aktualne. Od 11 września 2013 r. zagadnienie wstrzymania dostarczania energii reguluje art. 6b PE. Przepis ten wskazuje zarówno podmiot, który może wstrzymać dostarczanie energii, jak i przesłanki uprawniające do wstrzymania. Podmiotem tym jest na gruncie powołanego przepisu przedsiębiorstwo wykonujące działalność w zakresie przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej. Z kolei podstawą wstrzymania dostaw energii jest m.in. zwlekanie przez odbiorcę z zapłatą za świadczone usługi, co najmniej przez okres 30 dni po upływie terminu płatności.

W świetle art. 6b PE nie jest natomiast istotne, czy odbiorca zawarł umowę kompleksową, czy odrębne umowy sprzedaży oraz dystrybucji energii. Tymczasem, gdy odbiorca energii zawarł umowę kompleksową z przedsiębiorstwem obrotu, powodem wstrzymania dostarczania energii nie są zaległości tego odbiorcy względem przedsiębiorstwa dystrybucyjnego, albowiem przedsiębiorstwo dystrybucyjne świadczy usługi przesyłowe na rzecz odbiorcy na podstawie umowy łączącej to przedsiębiorstwo z przedsiębiorstwem obrotu. Przedsiębiorstwo obrotu jest bowiem, na podstawie umowy kompleksowej, zobowiązane do sprzedaży energii oraz zapewnienia jej dostarczania odbiorcy. Zatem to przedsiębiorstwo obrotu wystawia faktury odbiorcy, w których zawarte są należności za dostarczoną energię oraz za wyświadczone usługi przesyłowe.

W przypadku umowy kompleksowej, stosunek prawny, na podstawie którego odbiorca energii jest zobowiązany do zapłaty za dostarczoną energię i wyświadczone w związku z jej dostarczaniem usługi dystrybucyjne, łączy odbiorcę energii i przedsiębiorstwo obrotu. Jeżeli zatem odbiorca nie będzie wywiązywał się z warunków płatności wynikających z umowy kompleksowej, to wstrzymanie dostarczania energii z tego powodu następuje na żądanie przedsiębiorstwa obrotu, a przedsiębiorstwo dystrybucyjne dokonuje jedynie technicznej czynności wstrzymania dostawy energii. Postanowienia umowy kompleksowej, tak jak i fakt nieuregulowania należności za pobraną lub dostarczoną energię przez odbiorcę oraz spełnienie przez przedsiębiorstwo obrotu wymogów z art. 6b ust. 3 PE będą podlegały badaniu w sprawie nieuzasadnionego wstrzymania dostawy energii prowadzonej na podstawie art. 8 ust. 1 PE. W konsekwencji, w przypadku sporów, o których mowa w art. 8 ust. 1 PE wynikających z realizacji umowy kompleksowej w rozumieniu art. 5 ust. 3 PE, decyzja Prezesa URE będzie dotyczyła praw i obowiązków nie tylko przedsiębiorstwa dystrybucyjnego, ale także przedsiębiorstwa obrotu.

Należy zatem przyjąć, że źródłem interesu prawnego dla przedsiębiorstwa obrotu w sprawach o nieuzasadnione wstrzymanie dostarczania energii będzie art. 6b ust. 2 w związku z art. 5 ust. 3 PE. Jednocześnie wobec brzmienia  art. 6b ust. 2 PE w sprawie o nieuzasadnione wstrzymanie dostarczania energii status strony przysługuje także przedsiębiorstwu dystrybucyjnemu. Tym samym spór o nieuzasadnione wstrzymanie dostarczania energii będzie toczył się pomiędzy odbiorcą energii a przedsiębiorstwem obrotu (wobec którego odbiorca ma zaległości) oraz przedsiębiorstwem dystrybucyjnym (które wstrzymuje i wznawia dostarczanie energii).

Ustalenie, czy określony podmiot jest stroną w postępowaniu dotyczącym nieuzasadnionego wstrzymania dostarczania energii, powinno być dokonane w odniesieniu do konkretnego stanu faktycznego z uwzględnieniem charakteru i rodzaju stosunków prawnych łączących odbiorcę z przedsiębiorstwem obrotu oraz przedsiębiorstwem dystrybucyjnym, do sieci którego przyłączona jest instalacja odbiorcy. Niemniej na gruncie obecnie obowiązującego art. 6b PE oraz powołanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego nie powinno budzić wątpliwości, iż przymiot strony w sprawie nieuzasadnionego wstrzymania dostawy energii elektrycznej w wyniku niewywiązywania się przez odbiorcę z postanowień umowy co do zapłaty za świadczone usługi dystrybucji lub za pobraną energię, może przysługiwać zarówno przedsiębiorstwu wykonującemu działalność gospodarczą w zakresie dystrybucji, jaki i przedsiębiorstwu obrotu.