Kara umowna jest zabezpieczeniem szeroko stosowanym w umowach, w tym w szczególności w umowach o roboty budowlane. Służy ona naprawieniu szkody spowodowanej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy przez którąkolwiek z umawiających się stron. Co do zasady kara umowna może zostać skutecznie zastrzeżona na wypadek niewykonania zobowiązania o charakterze niepieniężnym, np. za zwłokę w wykonaniu robót (więcej w tym zakresie we artykule: Odstąpienie od umowy nie zawsze może oznaczać karę umowną – uchwała Sądu Najwyższego). Dla swej skuteczności kara umowna musi przewidywać naprawienie szkody poprzez zapłatę określonej sumy pieniężnej 1.
Wysokość kary umownej
Określenie w/w sumy pieniężnej powinno być dokonane w sposób precyzyjny, tak aby już w momencie podpisania umowy każda ze stron wiedziała jakie konsekwencje może ponieść za jej naruszenie. W tym aspekcie wypowiedział się Sąd Najwyższy 2 stojąc na stanowisku, że określenie wysokości kary umownej poprzez odniesienie jej do wartości wykonanych przez jedną ze stron czynności jest nieważne (chodzi np. o prowizje uzyskane przez agenta w okresie ostatnich trzech miesięcy przed dniem naliczenia kary umownej, bądź wartości robót wykonanych przez Wykonawcę w okresie przed odstąpieniem od umowy). W tym kontekście bardzo wątpliwa wydaje się być skuteczność żądania zapłaty kary umownej zastrzeżonej na rzecz którejkolwiek ze stron, jako procent nieznanej jeszcze wartości kontraktu o roboty budowlane w którym przewidziano wynagrodzenie kosztorysowe. Nie oznacza to tym samym zakazu stosowania kar umownych określonych jako procent wartości kontraktu, jednak w takiej sytuacji wartość umowy musi zostać określona konkretną kwotą (chociażby prognozowaną).
Strony muszą wiedzieć co im grozi
Sednem powołanego wyroku jest zachowanie pewności stron co do wysokości ewentualnych dodatkowych obciążeń związanych z wykonywaniem zawartej przez nie umowy. Wiedza ta wg. Sądu Najwyższego powinna być możliwa do pozyskania już na etapie podpisywania umowy. Powyższy pogląd należy uznać za ze wszech miar słuszny jako pozwalający, przynajmniej w teorii, na uwzględnienie ryzyk związanych z ewentualnym naliczeniem kar umownych w cenie proponowanej w ofertach składanych przez Wykonawców, a także w możliwości uniknięcia zapłaty tak wadliwie skonstruowanej kary umownej.
1 art. 481 par 1 KC
2wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2019 r. I CSK 280/18
