Ustawa z 19 lipca 2019 r. – o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych wprowadziła istotne zmiany w dochodzeniu roszczeń pomiędzy stronami transakcji handlowych, które dotychczas regulowane były ustawą z 8 marca 2013 r. – o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Zmiany wprowadzone do ustawy z 8 marca 2013 r. – o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, której aktualna nazwa brzmi „o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych” (dalej jako: Ustawa PNOTH), obowiązują w polskim ustawodawstwie od dnia 01 stycznia 2020 r.
Ustawę PNOTH stosuje się do transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są między innymi:
- przedsiębiorcy;
- podmioty prowadzące działalność w zakresie działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego;
- jednostki sektora finansów publicznych;
- osoby wykonujące wolny zawód;
- oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych;
- przedsiębiorcy z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej.
Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych
Możliwość naliczania odsetek za opóźnienie za nieterminową płatność jest z jednej strony narzędziem dyscyplinującym dłużnika, niemniej z drugiej strony stanowi pewnego rodzaju odszkodowanie dla wierzyciela, który nie otrzymał należnego świadczenia w umówionym przez strony terminie.
Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych uzależniona jest od tego, kto jest dłużnikiem. Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym, są równe sumie stopy referencyjnej NBP i dziesięciu punktów procentowych. Jednocześnie Ustawa PNOTH – jak się wydaje z uwagi na specyfikę sektora zdrowotnego – przewiduje odpowiednio niższe odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych w przypadku podmiotu publicznego będącego podmiotem leczniczym. W tym ostatnim przypadku odsetki ustawowe za opóźnianie równe są sumie stopy referencyjnej NBP i ośmiu punktów procentowych.
Dla przykładu – odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych dla kwoty 10.000,00 zł naliczane dłużnikowi, który nie jest podmiotem publicznym będącym jednocześnie podmiotem leczniczym, od dnia 01 stycznia 2020 r. do dnia 15 stycznia 2020 r. wyniosą 47,26 zł, przy czym – dla przyjętych powyżej parametrów – „zwykłe” odsetki za opóźnienie w płatności (np. przy umowie sprzedaży pomiędzy osobami fizycznymi) będą równe sumie 28,77 zł.
Rekompensata za koszty odzyskiwania należności
Ustawa PNOTH przyznaje uprawnienie wierzycielowi do żądania od dłużnika rekompensaty za koszty odzyskiwania należności. Koszty te przysługują wierzycielowi bez wezwania od dnia nabycia do nich uprawnienia. Wysokość rekompensaty za nieterminową płatność uzależniona jest od wartości odzyskiwanej należności. Przedmiotowe kwoty kształtują się następująco:
- 40 EUR – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5.000,00 zł,
- 70 EUR – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5.000,00 zł, ale niższa niż 50.000,00 zł,
- 100 EUR – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa 50.000,00 zł.
Równowartość kwoty rekompensaty za nieterminową płatność w złotych polskich jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Co również istotne – w Ustawie PNOTH znalazło się także postanowienie, iż roszczenie o rekompensatę za nieterminową płatność nie może zostać zbyte.
Terminy zapłaty w transakcjach handlowych od dnia 1 stycznia 2020 roku
Ustawa PNOTH znacząco zmodyfikowała także terminy zapłaty w transakcjach handlowych.
I tak, w transakcjach handlowych – z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny – termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, chyba że w umowie strony tej transakcji wyraźnie ustaliły inaczej i pod warunkiem że ustalenie to nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Jednakże wskazany powyżej termin 60 – dniowy nie może zostać przez strony wydłużony w sytuacji, gdy dłużnikiem zobowiązanym do zapłaty za towary lub usługi jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem jest mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca.
Natomiast w odniesieniu do sektora publicznego, zasadą jest, że termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 30 dni, liczonych od dnia doręczenia kontrahentowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi. Natomiast w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym, termin ten co do zasady nie może przekraczać 60 dni.
Sposób na walkę z zatorami płatniczymi: specjalny tryb postępowania
Nowością w Ustawie PNOTH jest także wprowadzanie ogólnego zakazu nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych wobec podmiotów transakcji handlowych niebędących podmiotami publicznymi, które są sprawcami zatorów płatniczych. W celu egzekwowania powyższego obowiązku został utworzony specjalny tryb postępowania mający zapobiegać nadmiernym opóźnieniom ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Postępowanie prowadzone przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej jako: „Prezes UOKIK”).
Za nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych uważa się sytuację, w której w okresie 3 kolejnych miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie wynosi co najmniej 2.000.000,00 zł. W przypadku wystąpienia przedmiotowego opóźniania, Prezes UOKiK będzie wszczynał z urzędu postępowanie w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Zawiadomienie dotyczące podejrzenia wystąpienia nadmiernego opóźnienia może zgłosić każdy.
Prezes UOKIK w powyższym celu wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania i zawiadamia o tym stronę tego postępowania. Stroną postępowania jest każdy, wobec kogo postępowanie zostało wszczęte. W postanowieniu o wszczęciu postępowania w szczególności wskazuje się okres objęty postępowaniem.
W toku postępowania może być przeprowadzona przez upoważnionego pracownika Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub Inspekcji Handlowej kontrola w zakresie objętym tym postępowaniem. Czas trwania kontroli w ramach jednego postępowania nie może przekraczać 20 dni roboczych.
Ponadto, Ustawa PNOTH przyznaje szereg innych uprawnień Prezesowi UOKIK w zakresie postępowania w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Prezes UOKIK może żądać (także od podmiotów, które nie są stronami transakcji handlowej) m.in. przedłożenia stosownych informacji i wyjaśnień, a także ksiąg podatkowych. W przypadku uchybienia powyższemu obowiązkowi, a także w przypadku przekazania Prezesowi UOKIK informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd, Prezes UOKIK może nałożyć na dany podmiot administracyjną karę pieniężną w wysokości do 5% przychodu osiągniętego w poprzednim roku podatkowym, ale nie więcej niż równowartość 50.000.000,00 euro.
Z kolei zaś w przypadku stwierdzenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez stronę postępowania, Prezes UOKIK nakłada na nią, w drodze decyzji, administracyjną karę pieniężną. Wysokość przedmiotowej kary obliczana jest jako suma jednostkowych kar za każde niespełnione oraz spełnione po terminie świadczenie pieniężne, które było wymagalne w okresie objętym postępowaniem, z pominięciem świadczeń pieniężnych, w przypadku których termin ich spełnienia upłynął wcześniej niż 2 lata przed dniem wszczęcia postępowania.
Podmiotowi, na który została nałożona administracyjna kara pieniężna, służy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy do Prezesa UOKIK. Od decyzji Prezesa UOKIK, o których mowa w Ustawie PNOTH, przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Komentarz
Głównym celem Ustawy PNOTH jest niewątpliwie mobilizacja stron transakcji handlowych (w tym także podmiotów publicznych) do dokonywania zapłaty w ustalonym terminie. Można przyjąć, że rozwiązania wskazane w Ustawie PNOTH mają także na celu ochronę mniejszych przedsiębiorców, których pozycja w kontaktach handlowych z przedsiębiorcami nie posiadającymi takiego statusu jest wyraźnie słabsza. Hegemoni rynku – dzięki omawianym zmianom – zostaną niejako zniechęceni do narzucania swoim kontrahentom nieuzasadnionych oraz wydłużonych terminów zapłaty, a także do pozostawania w zwłoce ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Powyższe niewątpliwie powinno spowodować zwiększenie płynności finansowej mikro, małych i średnich przedsiębiorców.
