Wykonawca robót budowlanych powinien wykonać swoje zobowiązanie w ustalonym terminie. Zazwyczaj skutki niewłaściwej realizacji albo niewykonania umowy o roboty budowlane zabezpieczane są karami umownymi. Zatem wykonawca zawierając umowę winien kalkulować wysokość ewentualnych kar umownych, które w ogólnym rozliczeniu pomniejszą ustalone pomiędzy stronami wynagrodzenie. Szczególnie dotkliwe dla wykonawcy pozostają kary umowne za opóźnienie w wykonaniu robót, które jest następstwem okoliczności niezależnych od jego działań.
Czy jednak wykonawca pozostaje bezbronny wobec grożącej mu sankcji za opóźnienie w realizacji robót, skoro nieterminowe wykonanie prac powstało na skutek zdarzeń, za które nie ponosi odpowiedzialności?
Istotne skrupulatne określenie w umowie okoliczności w przypadku wystąpienia których, wykonawca pomimo braku winy, zobligowany będzie do zapłaty kary umownej.
W niejednolitej linii orzeczniczej zauważalny jest pogląd zgodnie, z którym posłużenie się w umowie jedynie pojęciem „opóźnienie” bez względu na element winy wykonawcy, musi wynikać wyraźnie z woli stron. Nie ma bowiem podstaw dla dorozumianej rozszerzonej odpowiedzialności dłużnika tj. bez względu na przyczynę niewykonania zobowiązania, jeśli nie została w sposób wyraźny wskazana w kontrakcie.
Istotna zatem pozostaje intencja stron oraz wykładnia postanowień kontraktu dotyczących kary umownej, z uwzględnieniem zamiaru, jak i celu zawarcia przez strony umowy.
Za takim stanowiskiem:
– Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 14 września 2017r. ( sygn. akt I ACa 309/17) – przyjęcie, że użycie terminu opóźnienia a nie zwłoki, jako wystarczającego dla rozszerzenia odpowiedzialności dłużnika za każde przekroczenie terminu, niezależnie od przyczyn, nawet z przyczyn obciążających wierzyciela, sprzeciwiałoby się normie 353 k.c. Zatem, postanowienie umowy zobowiązujące wykonawcę do zapłaty zamawiającemu kary umownej za każdy dzień opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy w wysokości 0,5% wynagrodzenia należy zakwalifikować jako opóźnienie powstałe na skutek zawinionych przez wykonawcę okoliczności czyli zwłoki;
– Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 22 czerwca 2018r. ( sygn. akt V AGa 167/18) – samo użycie określenia przyczyn odpowiedzialności odszkodowawczej „za opóźnienie” nie może być wystarczające do przyjęcia, że zgodną wolą stron było obłożenie pozwanej rozszerzonym zakresem odpowiedzialności. Decydujące znaczenie należy bowiem przypisać intencji podmiotom tworzącym stosunek prawny, a nie literalnemu brzmieniu umowy ( art. 65 §2 k.c.) ;
– Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 27 stycznia 2017r. ( sygn. akt I ACa 1121/16) – ograniczenie w umowie przesłanki zastosowania kary wyłącznie do opóźnienia w świadczeniu nie zmienia jej konwencjonalnego charakteru, a więc uzależnionego od winy dłużnika. Ustalona w umowie stron kara z tytułu nieterminowego wykonania umowy nie daje podstaw dla przyjęcia, że strony wyłączyły możliwość zwolnienia się z obowiązku jej zapłaty poprzez wskazanie, że naruszenie terminu powstało na skutek niezawinionych przez wykonawcę okoliczności.
Przeciwstawny pogląd przewiduje, iż pojęcie „opóźnienia” jest szersze od pojęcia zwłoki i obejmuje każdy przypadek niewykonania zobowiązania w terminie, bez względu na przyczynę i element zawinienia.
– za wystarczające należy uznać zastrzeżenie 0,2% wynagrodzenia umownego brutto za każdy dzień opóźnienia ( bez względu na przyczynę niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania) w stosunku do terminu wykonania robót ustalonego w umowie – wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 13 czerwca 2016r. (sygn. akt I ACa 125/16);
– w sytuacji gdy strony umowy zastrzegły w sposób wyraźny i jednoznaczny, że na rzecz zamawiającego zastrzeżona została kara umowna za opóźnienie w przekazaniu określonego w umowie przedmiotu odbioru , a nie tylko w przypadku opóźnienia zawinionego ( zwłoki), powód nie może podnosić zarzutu, że opóźnienie w wykonaniu przedmiotu umowy powstało na skutek okoliczności, za które wykonawca nie ponosi odpowiedzialności, skoro roszczenie o zapłatę kary umownej powstaje w tym przypadku za sam fakt opóźnienia, bez względu na przyczynę- wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 września 2010r. (sygn. akt V ACa 267/2010)
Ważna redakcja zapisów umowy
O ile wykonawca może przyjąć zobowiązanie zapłaty kary umownej także za niezawinione przez siebie okoliczności (np. warunki pogodowe uniemożliwiające prowadzenie robót), to jednak brak wyraźnego zastrzeżenia w tym zakresie w umowie, otwiera możliwość zwolnienia się z obowiązku zapłaty kary umownej na skutek opóźnienia, które powstało bez winy wykonawcy.
Precyzyjne określenie w umowie okoliczności z których będzie wynikał obowiązek zapłaty kary umownej, powinno wyeliminować wątpliwości interpretacyjne w zakresie odpowiedzialności Wykonawcy.
Stąd, rzeczą uczestników procesu inwestycyjnego pozostaje dołożenie szczególnej staranności w redagowaniu postanowień umów celem wyeliminowania dualizmu oczekiwań stron umowy.
W przypadku postępowań ogłaszanych w trybie ustawy Prawo zamówień publicznych, w których publikowane są istotne założenia umowy lub wprost wzór umowy, Wykonawca ma możliwość zadawania pytań oraz wnoszenia o zmianę zapisów wzorców umownych, w szczególności w zakresie zmiany zapisów dotyczących kar umownych i zastąpienia odpowiedzialności za opóźnienie – odpowiedzialnością za zwłokę w nieterminowym wykonaniu kontraktu.
W czym możemy pomóc?