Odpowiedzialność za wypadek na budowie

Złożony charakter odpowiedzialności za wypadki w procesie budowlanym

Nie ma prostej odpowiedzi na pytanie kto jest odpowiedzialny za wypadek na budowie i na jakich zasadach odpowiedzialność prawna jest w tym zakresie realizowana. Przepisy tworzą w tym względzie mozaikę regulacji cywilnych, karnych, wykroczeniowych i administracyjnych. Od konkretnego przypadku, treści umów i organizacji wewnętrznej inwestora zależne będzie, ustalenie kręgu osób odpowiedzialnych za zdarzenie, a należeć mogą do niego przede wszystkim: pracodawca, kierownik budowy, mistrz budowlany, projektant, inwestor lub pracownicy i wreszcie osoby trzecie.

Odpowiedzialność karna – wypadek a stan bhp

W niniejszej publikacji zwraca się uwagę na pewne aspekty karnoprawne i pokrewne im zagadnienia z zakresu wykroczeń, których (choć jest to znaczne uproszczenie) odzwierciedleniem mogą być  roszczenia cywilne. Stwierdzić trzeba, że w zasadzie brak jest przepisów karnych lub wykroczeniowych dedykowanych stricte procesowi inwestycyjnemu. Regulacje w tym względzie koncentrują się na karalności za sam stan braku zachowania norm i samo dopuszczenie do zagrożenia.

Natomiast wystąpienie stanu wypadku wiązać się będzie już z odpowiedzialnością karną o podstawach ogólnych zależnie od skutku takiego zdarzenia dla życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia.

Naruszenie regulacji bhp skutkujące odpowiedzialność karną

Wspólnym mianownikiem i punktem wyjścia do rozważań nad odpowiedzialnością karną jest naruszenie norm, które określić można jako prewencyjne regulacje z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Ustalenie uczestnika procesu budowlanego odpowiedzialnego za dany zakres czynności związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa determinować będzie możliwość przypisania winy w rozumieniu karnoprawnym na podstawie konkretnego przepisu ustawy karnej. Odpowiedzialność ta ma charakter osobisty.

W pierwszej kolejności wśród aktów prawnych regulujących zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy wymienić trzeba Kodeks pracy formułujący ogólną regułę odpowiedzialności pracodawców w procesie robót, która to reguła doznaje jednak wyłączenia przez powierzenie określonych funkcji innym osobom, o czym będzie mowa dalej. Przepisy Kodeksu uszczegóławiają wydane na jego podstawie przepisy wykonawcze, w szczególności Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych z dnia 6 lutego 2003 r.¹, które oprócz szczegółowych obowiązków i regulacji o charakterze technicznym dotyczącymi całego procesu budowlanego i obowiązkowych zabezpieczeń, wskazuje, na obowiązki szczegółowe poszczególnych podmiotów:

§ 2 Wykonawca przed przystąpieniem do wykonywania robót budowlanych jest obowiązany opracować instrukcję bezpiecznego ich wykonywania i zaznajomić z nią pracowników w zakresie wykonywanych przez nich robót.

§ 3 Inwestor jest obowiązany zawiadomić o zamiarze rozpoczęcia robót budowlanych właściwego inspektora pracy, na 7 dni przed rozpoczęciem budowy lub rozbiórki, na której przewiduje się wykonywanie robót budowlanych trwających dłużej niż 30 dni roboczych i jednoczesne zatrudnienie co najmniej 20 osób albo na której planowany zakres robót przekracza 500 osobodni.

§ 4   1. Uczestnicy procesu budowlanego współdziałają ze sobą w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w procesie przygotowania i realizacji budowy.

2. Stosowanie niezbędnych środków ochrony indywidualnej obowiązuje wszystkie osoby przebywające na terenie budowy.

§ 5 Bezpośredni nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy na stanowiskach pracy sprawują odpowiednio kierownik robót oraz mistrz budowlany, stosownie do zakresu obowiązków.

Przepisy powyższe uzupełniają akty wykonawcze: Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych² oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy³ gdzie znajdą się między innymi istotne regulacje dotyczące prac na wysokości, zasady stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej na budowie oraz definicja i zasady wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.

Odpowiedzialność projektanta i kierownika budowy przewidziana przepisami prawa budowlanego

Szczególne znaczenie w omawianej materii mają przepisy określające podmiotowo zakres odpowiedzialności przypadających uczestnikom procesu inwestycyjnego w osobie projektanta i kierownika budowy zawarte w ustawie prawo budowlane (dalej „p.b.”).

Zgodnie z art. 20 ust. 1 p. 1b) p.b. do obowiązków projektanta należy sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę projektowanego obiektu budowlanego, uwzględnianej w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Informacja ta jest następnie uwzględniana w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (BIOZ).

Głównym adresatem obowiązków z zakresu bhp na budowie prawo budowlane czyni jednak kierownika budowy.

Obowiązany jest on przede wszystkim sporządzić plan BIOZ (w oparciu o wspomnianą informację od projektanta) w sposób określony rozporządzeniem Ministra Infrastruktury⁴ (art. 21a p.b.)

Z kolei z art. 22 p.b. zobowiązuje kierownika budowy do przejęcia protokolarnie od inwestora terenu budowy (co wyznacza zarazem moment przyjęcia odpowiedzialności) i zabezpieczenia go w sposób odpowiedni, zapewnienia kierowania budową w sposób zgodny z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy a ponadto koordynacji zadań zapobiegających zagrożeniom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia:

1. a) przy opracowywaniu technicznych lub organizacyjnych założeń planowanych robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów, które mają być prowadzone jednocześnie lub kolejno,
2. b) przy planowaniu czasu wymaganego do zakończenia robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów;

Dodatkowo kierownik budowy obowiązany jest do koordynowania działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu BIOZ jak też wprowadzania w nim niezbędnych zmian (w tym zmiany do informacji tworzonej przez projektanta będącej podstawą ustalenia BIOZ).

Tak szeroko określone obowiązki w zakresie zasad bezpieczeństwa na terenie budowy czynią kierownika budowy osobą, która będzie z założenia w pierwszej kolejności brana pod uwagę jako podmiot odpowiedzialny za skutki niedopatrzeń w tym zakresie.

Przepisy prawa budowlanego statuujące odpowiedzialność kierownika budowy pozostają w relacji do uregulowań Kodeksu pracy, który z założenia przewiduje odpowiedzialność pracodawcy za stan bhp w miejscu pracy (art. 207 kp), ale zakłada również obowiązki własne osób „kierujących pracownikami”.

Wskazane wyżej przepisy mają charakter zabezpieczający – ich przestrzeganie zapewnić ma, że do wypadku nie dojdzie, a jednocześnie zmierzają do uwolnienia od odpowiedzialności karnej lub wykroczeniowej przewidzianej za sam stan zagrożenia pracowników i innych osób na budowie. Takim możliwym podstawom odpowiedzialności – skutkom naruszenia tych norm – poświęcona zostanie kolejna publikacja.

¹ Dz.U. z 2003 r. Nr 47, poz. 401

² Dz.U. z 2001 r. Nr 118, poz. 1263

³ Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650

⁴ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 23.6.2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz.U. Nr 120, poz. 1126)