Przepisy karne ustawy Prawo budowlane
Kontynuując podjęte zagadnienie, mające przybliżyć do odpowiedzi na pytanie kto w procesie budowlanym powinien nadzorować określone czynności, kto nie przestrzegał norm, do których przestrzegania był zobowiązany i wreszcie kto odpowiadać będzie za rozmaite aspekty „wypadkowości budowlanej” zwrócić uwagę trzeba na przepisy ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane1 (dalej „Pb”), przewidujące tak odpowiedzialność na zasadzie wykroczeń jak i znacznie poważniejszą rodzajowo odpowiedzialność karną.
Na łagodniejszą, bo opartą o zasady prawa wykroczeń, odpowiedzialność zdecydował się ustawodawca w przepisach art. 92 i 93 Pb. Pierwszy z nich – art. 92 Pb przewiduje karalność określonych zaniechań w przypadku wystąpienia zdarzenia katastrofy budowlanej. Przepis skierowany jest, głównie do kierownika budowy, ale też właściciela, zarządcy lub użytkownika obiektu budowlanego, w związku z nałożonymi na nich obowiązkami na wypadek wystąpienia katastrofy podczas budowy obiektu, obejmującymi działania ratownicze, zabezpieczające i informacyjne (75 Pb), ale także działania zmierzające do usunięcia skutków takiej katastrofy. Tu ustawodawca wskazuje na karalność za naruszenie obowiązków kolejno po stronie inwestora, właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego. Nieznaczny wydawać by się mogło wymiar karalności pojawiający się przy tak poważnym zdarzeniu jak katastrofa budowlana dotyczy tylko wymienionych zaniechań, co nie wyklucza, iż samo zdarzenie nieść może dalsze konsekwencje prawne.
Drugi z wykroczeniowych przepisów prawa budowlanego – art. 93 Pb przewiduje ukaranie grzywną za działania i zaniechania z szerokiego spektrum nieprzestrzegania przepisów prawa budowlanego, w dużej mierze o charakterze administracyjnym, ale także nakazującym przy projektowaniu lub wykonywaniu robót budowlanych przestrzeganie norm bezpieczeństwa i higieny oraz stosowania materiałów budowlanych spełniających normy ustawowe. Przekrojowy zakres przepisu determinuje zarazem szeroki krąg adresatów obejmujący tak projektanta jak i kierownika robót i inwestora oraz zarządcę obiektu budowlanego lub jego właściciela.
Surowsza odpowiedzialność karnoprawna
Art. 91 Pb dotyczy dwóch czynów stanowiących już nie wykroczenia, lecz przestępstwa objęte reżimem kodeksu karnego. Jeden z nich to udaremnianie urzędowych czynności organów nadzoru budowlanego a drugi sankcjonuje wykonywanie bez uprawnień samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. O ile związek powyższego uchybienia z ewentualnym wypadkiem może być tylko pośredni, to już wyraźniej rysuje się on w przypadku przestępstwa zagrożonego nawet karą pozbawienia wolności do roku a mianowicie czynu określony w art. 91a Pb. Karalne jest wg tego przepisu utrzymanie obiektu budowlanego w stanie technicznym nie dającym się określić jako „należyty”. Przez odwołanie do dalszych przepisów dostrzec można, że chodzi tu karalność za szeroki zakres braku dbałości o obiekt budowlany tak z punktu widzenia bezpieczeństwa utrzymania i użytkowania, jak i ochrony środowiska, utrzymania go w należytym stanie technicznym, a nawet estetycznym. Nieokreślony charakter norm mogących podlegać naruszeniu powoduje, że przepis ten budzi kontrowersje w doktrynie prawa. Odnotować przy tym należy, że nastąpiło zaostrzenie normy prawnej w tym zakresie, która uprzednio funkcjonowała jako wykroczenie2.
Analizując przepisy ustawy Kodeks karny w kontekście zagadnienia wypadków budowlanych uwagę zwraca art. 220 KK zgodnie z którym:
- Kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
- Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
- Nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.
Przepis ma za zadanie chronić prawo pracownika do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy tym regulacja nie jest ograniczona do kwestii budowlanych.
Karalne wg art. 220 KK jest niedopełnienie obowiązków wynikających z odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy w takim stopniu, że bezpośrednio przez to zagrożone staje się życie ludzkie lub występuje ryzyko ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Nadmienić trzeba, że pojawiają się rozmaite kierunki interpretacyjne tego przepisu odnośnie kwestii tego jak rozumieć pojęcie „pracownika” w tym takie, gdzie pojęciem tym objęta jest nie tylko osoba pozostająca w stosunku pracy, lecz także każda inna osoba wykonująca osobiście pracę zarobkową, na podstawie umowy cywilnoprawnej. Przepis przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 a w przypadku nieumyślnego naruszenia karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Odnotować należy, że sprawca może uniknąć karalności dobrowolnie uchylając grożące niebezpieczeństwo.
Bezpieczeństwo jako podstawowy przedmiot ochrony
Dostrzec można wspólną cechę większości przywołanych dotychczas przepisów – przedmiot ich ochrony sprowadza się do główne do bezpieczeństwa zarówno w trakcie wykonywania robót jak i korzystania z ich efektów.
Sytuacja zmienia się pod względem karnym gdy dojdzie do wypadku. Gdy niedopełnienie obowiązku wynikającego z odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy prowadzonej inwestycji wywoła dalej idący skutek niż samo narażenie szeroko rozumianego pracownika na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nastąpić może łączne ukaranie sprawcy za opisane wyżej przestępstwo narażenia z przepisami określającym czyny zabronione przeciwko życiu i zdrowiu (głównie w postaci nieumyślnej) jak czyn nieumyślnego spowodowania śmierci, spowodowania uszczerbku na zdrowiu w różnych stopniach lub przestępstwo spowodowania niebezpiecznych zdarzeń.
Konkurencyjna kwalifikacja
Istotne praktyczne znaczenie będzie miało zagadnienie wzajemnej konsumpcji i właściwego zakwalifikowania naruszenia czynu uczestnika procesu budowlanego, któremu przyjdzie mierzyć się z obwinieniem.
Zauważyć trzeba, że o ile ustawa nie stanowi inaczej odpowiedzialność z tytułu wykroczeń w przypadku grzywny wacha się obecnie w granicach od 20 do 5000 zł (o ile ustawa nie stanowi inaczej, jak na przykład w przypadku art. 283 kodeksu pracy) a okres przedawnienia wynosi zaledwie rok od popełnienia lub dwa lata, jeżeli w tym czasie wszczęto postępowanie.
Przypomnieć w tym miejscu trzeba, że przestępstwa i wykroczenia stanowią dwa różne czyny, co do których, choć prowadzone mogą być dwa postępowania, to z zasady wymierzona jest tylko jedna kara – ta surowsza.
Jakże istotne zatem będzie czy sprawca jedynie kierował pracownikami nie przestrzegając przepisów BHP jak ujmuje to art. 283 kodeksu pracy czy też zaistniało zagrożenie życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu pracowników, które dodatkowo było bezpośrednie, co nakazywało by odpowiadać na zasadzie art. 220 kk. Jeśli dalej przyjąć, że doszło jedynie do wykroczenia, to być może w nie powinna być to surowsza odpowiedzialność z tytułu art. 283 Kodeksu pracy lecz w grę – zależnie od przypadku -powinna wchodzić inna z przywoływanych tu kwalifikacji, które przecież jak nietrudno zauważyć obejmują podobne zakresy naruszeń.
Zakończenie
Wyliczenie zawarte w niniejszej i poprzednich publikacjach “Odpowiedzialność za wypadek na budowie” oraz “Odpowiedzialność za wypadek na budowie. Cz. 2 – wykroczenia zagrażające bezpieczeństwu” ma charakter wybiórczy, zapewne wymagałaby uzupełnienia bowiem ilość zdarzeń jakie mogą się zaistnieć w procesie budowy a które określić można jako „wypadek” jest trudna do ograniczenia próbą opisu przez wyliczenie. Choć odpowiedzialność karna za samo zdarzenie – zależnie od jego skutków i zawinienia sprawcy – odnajdzie swoją kwalifikację w szeroko rozumianym prawie karnym, jednak przez mnogość i konkurencyjny charakter zakreślanego tu katalogu przewinień dostrzec można, jak znaczny akcent ustawodawca położył na kwestię kształtowania norm i zapobiegania ich naruszaniu. Ustawodawca dostrzega karygodność mniejszych i większych zaniedbań, które w krytycznym momencie doprowadzić mogą do stanu, który określimy jako wypadek.
1 Dz. U. z 2020 r. poz. 1333 poźn. zm. ost.: Dz. U. nr 20 poz. 471 – wejście w życie: 19.09.2020 r.
2 ustawa z 10.5.2007 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 99, poz. 665), która weszła w życie 20.6.2007 r
