Zwolnienie dla bocznic kolejowych – podatkowa ulga, nie pomoc publiczna
Od 2017 r. polskie przepisy o podatkach lokalnych (art. 7 ust. 1 pkt 1 UPOL) przewidują zwolnienie od podatku od nieruchomości dla infrastruktury kolejowej udostępnianej przewoźnikom. Zgodnie z ustawą, zwolnione są „grunty, budynki i budowle wchodzące w skład infrastruktury kolejowej” (wykaz elementów infrastruktury – tory, bocznice, urządzenia sieciowe itp. – zawiera załącznik do ustawy o transporcie kolejowym). Ministerstwo Finansów potwierdziło, że od 2017 r. zwolnienie objęło także prywatne bocznice kolejowe wraz z całymi działkami ewidencyjnymi, na których się znajdują. Innymi słowy, każdy właściciel bocznicy połączonej z linią kolejową – który realnie umożliwia korzystanie z niej licencjonowanym przewoźnikom kolejowym – mógł korzystać z tej ulgi.
Od 2022 r. przepis został jednak znacząco zawężony – zwolnienie dotyczy tylko części nieruchomości faktycznie wykorzystywanych przez zarządcę infrastruktury lub operatora infrastruktury usługowej, a preferencja przeznaczona jest jedynie dla podmiotów prowadzących działalność kolejową. W rezultacie wiele prywatnych bocznic zostało wyłączonych ze zwolnienia, co wywołało liczne pytania interpretacyjne. Dotychczasowy spór dotyczył przede wszystkim lat 2017–2021, kiedy prawo umożliwiało korzystanie z ulgi także całych działek z bocznicami, nawet jeśli ich właściciel nie był operatorem kolejowym.
Zwolnienie z podatku od nieruchomości dla bocznic – stanowisko TSUE
Wojewódzkie sądy administracyjne podzieliły się w ocenie prawa do zwolnienia – jedne uznawały je bez zastrzeżeń, inne wstrzymywały ulgę, obawiając się, że bez zgłoszenia do Komisji Europejskiej może to być nielegalna pomoc publiczna. NSA skierował do TSUE pytania prejudycjalne (sygn. C453/23), kluczowe dla oceny selektywności i wpływu na konkurencję.
Trybunał Sprawiedliwości UE rozpoznał sprawę 29 kwietnia 2025 r. i – wzorem wcześniejszej opinii Rzecznika Generalnego – uznał, że zwolnienie dla infrastruktury kolejowej nie stanowi niedozwolonej pomocy publicznej. TSUE podkreślił, że jest to ulga w ramach normalnego systemu podatkowego (podatki lokalne nie są harmonizowane unijnie), a sam przepis ma charakter ogólny i przedmiotowy. Na podstawie art. 107 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu UE stwierdzono, że „zwolnienie z podatku od nieruchomości… nie przysparza beneficjentom selektywnej korzyści”. Innymi słowy, wszyscy właściciele bocznic łączący się z siecią kolejową mieli formalnie równy dostęp do ulgi, a polski system podatkowy traktuje tę preferencję jako jeden z elementów ogólnego opodatkowania gruntów i budynków. TSUE podkreślił także, że sama możliwość zwolnienia nie zniekształca konkurencji – właściciele nieruchomości bez bocznic i ich właściciele nie konkurują z tymi, którzy posiadają bocznice kolejowe.
Eksperci wskazują, że wyrok TSUE daje państwom szeroką autonomię w kształtowaniu ulg podatkowych nieharmonizowanych. Z orzeczenia wynika, iż ulga dotyczy „różnych branż” (nie tylko kolejowej, ale także np. wydobywczej czy rafineryjnej – wszyscy mają bocznice), a skoro nie jest „oczywiście dyskryminująca”, nie może być uznana za pomoc państwa. Podsumowując, Trybunał i rzeczniczka generalna potwierdzili, że zwolnienie od podatku od nieruchomości dla bocznic kolejowych jest zgodne z prawem UE.
Stanowiska organów podatkowych i praktyka
W praktyce początkowo organy podatkowe stosowały się do przepisów i wyroków sądów przychylnych podatnikom. Dopiero po kilku latach korzystnych orzeczeń sądowych organy zaczęły podnosić w interpretacjach indywidualnych argument o pomocy publicznej. Niektóre gminy uznawały, że ulga nie została notyfikowana KE, więc jej stosowanie grozi „nielegalną pomocą”. Doprowadziło to do sporów i rozbieżnych orzeczeń WSA. Ponieważ utrzymywała się niepewność, NSA zasięgnął zdania TSUE.
Jak skorzystać ze zwolnienia z podatku od nieruchomości dla bocznic kolejowych?
Aby skorzystać ze zwolnienia, muszą zostać spełnione następujące warunki:
- Przynależność do infrastruktury kolejowej – przedmiotem zwolnienia są nieruchomości (grunt, budynek, budowla) zawierające elementy z listy załącznika UTK (np. tory, bocznice, sieci trakcyjne, budynki stacyjne itp.). Z tego względu sam magazyn czy wóz składowy na bocznicy nie są zwolnione, natomiast sama bocznica i budynek np. dyrekcji bocznicy – tak.
- Związek z przewozem kolejowym – infrastruktura musi być udostępniana licencjonowanym przewoźnikom. Prawo traktuje to literalnie: wystarczy faktyczne udostępnienie bocznicy. Nie jest wymagane formalne pozwolenie UTK – liczy się realna możliwość korzystania z bocznicy przez przewoźników. Bezpieczeństwo użytkowania potwierdza autoryzacja/świadectwo bezpieczeństwa wydane przez UTK – w ocenie organu tylko zarządca infrastruktury z takim świadectwem może być beneficjentem zwolnienia.
- Status właściciela – w obecnym stanie prawnym (po 2021 r.) zwolnienie przewidziano tylko dla podmiotów wykonujących działalność kolejową (np. zarządcy linii kolejowych lub operatorów bocznic). W latach 2017–2021 takiego ograniczenia nie było – liczył się sam fakt udostępnienia bocznicy. Ważne: zwolniona może być cała działka ewidencyjna z bocznicą, co potwierdziły sądy i MF (usunięto wymóg „części gruntu” z 2017 r.).
Z powyższego wynika, że typowy właściciel zakładowej bocznicy (która łączy się z siecią kolejową i jest używana przez przewoźników) spełnia warunki do ulgi – pod warunkiem że odpowiada wymogom formalnym zarządcy/infrastruktury i faktycznie obsługuje ruch kolejowy.
Zwrot nadpłaconego podatku za bocznice kolejowe – skutki wyroku TSUE dla podatników i gmin
Wyrok TSUE oznacza, że właściciele bocznic korzystający ze zwolnienia w latach 2017–2021 mogą domagać się zwrotu nadpłaconego podatku. Po publikacji wyroku podatnicy do 3 miesięcy mogą żądać wznowienia zakończonych postępowań sądowych (jeśli wcześniej przegrali w sądzie) lub w ciągu miesiąca żądać wznowienia postępowania podatkowego. Osoby, które płaciły podatek zamiast stosować zwolnienie, mogą korygować deklaracje za nieprzedawnione lata (np. 2020–2021) i odzyskać nadpłatę.
Dla budżetów gmin oznacza to konieczność ponownego rozpatrzenia spraw podatników i – w wielu przypadkach – zwrócenia środków. Samorządy nie mogą już odmówić stosowania ulgi. W praktyce organy podatkowe wznawiają postępowania i – jeśli beneficjent spełnił wymogi – powinny formalnie stwierdzić nadpłatę lub umorzyć dotąd kwestionowane zobowiązanie. Warto, aby właściciele bocznic przygotowali dokumentację potwierdzającą udostępnianie torów i (jeśli wymagane) status zarządcy.
Podsumowując: zwolnienie z podatku od nieruchomości na rzecz bocznic kolejowych nie stanowi nielegalnej pomocy publicznej. TSUE potwierdził, że ulga jest elementem normalnego systemu podatkowego i nie daje beneficjentom selektywnej przewagi. Oznacza to bezpieczeństwo podatkowe dla przedsiębiorstw kolejowych i mniejszych zakładów posiadających bocznice.
Sprzedaż bocznicy kolejowej a podatek od nieruchomości
Rozwój polskiej infrastruktury kolejowej niesie za sobą także szereg skutków prawno-podatkowych, w tym w zakresie opodatkowania nieruchomości związanych z transportem kolejowym. Zbycie nieruchomości zawierającej bocznicę kolejową powoduje zmianę właściciela – a zatem również podatnika podatku od nieruchomości, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych (UPOL). Podatek od nieruchomości obciąża co do zasady właściciela gruntu, budynku lub budowli, a obowiązek podatkowy ciąży na nowym nabywcy począwszy od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła sprzedaż.
Kluczowe znaczenie ma jednak status infrastruktury kolejowej oraz możliwość skorzystania ze zwolnienia podatkowego, o którym mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1 UPOL. Jeżeli przedmiotem transakcji jest bocznica kolejowa spełniająca kryteria infrastruktury kolejowej (zgodnie z ustawą o transporcie kolejowym i załącznikiem UTK), a nowy właściciel faktycznie udostępnia infrastrukturę licencjonowanym przewoźnikom – może on, po przejęciu tytułu prawnego, korzystać z preferencji podatkowej.
W praktyce oznacza to, że:
- Sprzedający traci prawo do zwolnienia z chwilą zbycia nieruchomości – w danym roku podatkowym może być zobowiązany do opłacenia podatku proporcjonalnie za okres do końca miesiąca sprzedaży.
- Nabywca może skorzystać ze zwolnienia od miesiąca następującego po zawarciu umowy, pod warunkiem spełnienia wymogów ustawowych – m.in. posiadania statusu zarządcy infrastruktury lub udostępniania bocznicy przewoźnikom kolejowym.
Należy pamiętać, że samo nabycie bocznicy nie gwarantuje automatycznego objęcia zwolnieniem – konieczna jest zarówno analiza techniczna obiektu (czy spełnia kryteria infrastruktury), jak i formalna (czy istnieje realne udostępnianie przewoźnikom).
Zaleca się przeprowadzenie due diligence podatkowego i infrastrukturalnego przed nabyciem bocznicy, a także przygotowanie odpowiedniej dokumentacji umożliwiającej skorzystanie z preferencji.
Filip Kaplita
Radca prawny specjalizujący się w prawie podatkowym oraz regulacjach dotyczących infrastruktury kolejowej i nieruchomości publicznych. Posiada doświadczenie w doradztwie na rzecz przedsiębiorstw w zakresie ulg podatkowych, transakcji dotyczących infrastruktury oraz postępowań przed organami administracji publicznej. Wspiera klientów w projektach wymagających analizy przepisów lokalnych i sektorowych, ze szczególnym uwzględnieniem prawa podatkowego oraz prawa nieruchomości.
Usługi prawne dla właścicieli bocznic kolejowych i podmiotów działających w sektorze kolejowym
Nasza kancelaria prawna świadczy wyspecjalizowane usługi dla właścicieli bocznic kolejowych, zarządców infrastruktury oraz inwestorów planujących rozwój lub nabycie prywatnej infrastruktury kolejowej. Oferujemy kompleksowe wsparcie prawne na każdym etapie prowadzenia działalności związanej z transportem szynowym – od analizy stanu prawnego nieruchomości, przez reprezentację przed organami administracyjnymi, aż po odzyskiwanie nadpłat podatkowych. Poniżej przedstawiamy przykładowe obszary obsługi:
Analiza stanu prawnego infrastruktury kolejowej
Przegląd dokumentacji prawnej oraz weryfikacja statusu nieruchomości w kontekście definicji infrastruktury kolejowej zgodnie z ustawą o transporcie kolejowym oraz orzecznictwem TSUE. Wsparcie w ocenie zgodności obiektów z wykazem UTK oraz przygotowanie opinii prawnych.
Wsparcie w zakresie zwolnienia z podatku od nieruchomości
Pomoc prawna przy składaniu wniosków o zwrot nadpłaconego podatku od nieruchomości, wznowieniu postępowań podatkowych i sądowych, a także sporządzaniu korekt deklaracji za lata 2017–2021. Reprezentacja przed gminami i organami podatkowymi.
Doradztwo przy transakcjach sprzedaży lub nabycia bocznic
Pełna obsługa prawna transakcji dotyczących bocznic kolejowych – umowy sprzedaży, użytkowania, dzierżawy. Przeprowadzanie analiz due diligence oraz identyfikacja ryzyk formalnoprawnych związanych z infrastrukturą kolejową.
Doradztwo przy inwestycjach kolejowych i uzyskiwaniu zezwoleń UTK
Kompleksowe wsparcie prawne przy planowaniu, realizacji i rozbudowie infrastruktury kolejowej – w tym uzyskiwanie decyzji administracyjnych, pozwoleń na budowę, opinii środowiskowych oraz świadectw bezpieczeństwa i autoryzacji wymaganych przez Urząd Transportu Kolejowego do prowadzenia działalności jako zarządca lub operator infrastruktury usługowej.
Audyt podatkowy w zakresie nieruchomości kolejowych
Ocena możliwości zastosowania zwolnień podatkowych dla gruntów, budynków i budowli wchodzących w skład infrastruktury kolejowej. Przegląd interpretacji organów podatkowych oraz aktualnego orzecznictwa.
Przygotowanie i opiniowanie umów najmu bocznic kolejowych
Sporządzanie i analiza umów najmu bocznic oraz innych elementów infrastruktury kolejowej – z uwzględnieniem wymogów prawnych, technicznych oraz obowiązków udostępniania przewoźnikom kolejowym.
Reprezentacja w sporach z gminami i organami podatkowymi
Prowadzenie spraw administracyjnych i sądowych w zakresie odmowy zastosowania zwolnienia, zakwestionowania statusu infrastruktury, rozliczeń podatkowych oraz zwrotu nadpłat.
W czym możemy pomóc?