Prawo zamówień publicznych zawiera katalog zamknięty przesłanek unieważnienia postępowania. Przesłanki te mają charakter obligatoryjny, co oznacza, że w przypadku ich wystąpienia zamawiający nie ma uprawnienia lecz jest zobowiązany do unieważnienia postępowania. Co istotne, tylko zamawiający może unieważnić postępowanie. W konsekwencji, w toku postępowania odwoławczego przed KIO lub rozpoznawania skargi na orzeczenie KIO przez sąd, organy te mogą jedynie nakazać zamawiającemu unieważnienie postępowania, nie mają jednak legitymacji do unieważnienia postępowania.
Jedna z przesłanek unieważnienia postępowania jest obarczenie postępowania niemożliwą do usunięcia wadą uniemożliwiającą zawarcie niepodlegającej unieważnieniu umowy w sprawie zamówienia publicznego (art. 255 ust. 1 pkt 6 PZP). Aby wada postępowania stanowiła podstawę unieważnienia, musi spełniać dwie cechy. Po pierwsze, musi być nieusuwalna. Po drugie skutkiem jej istnienia musi być niemożliwość zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego, która nie podlegałaby unieważnieniu.
Przykładem wady postępowania spełniającej dwie wskazane wyżej cechy jest niejasność lub nieprecyzyjność opisu przedmiotu zamówienia. Stanowisko takie wyrażała KIO w orzeczeniach wydanych na gruncie art. 93 ust. 1 pkt 7 Prawa zamówień publicznych obowiązującego do 31 grudnia 2020 r. Aktualność tego poglądu na gruncie nowej ustawy została też potwierdzona w wyroku KIO z dnia 11 czerwca 2021 r. (sygn. KIO 1343/21).
W sprawie, w której KIO wydała orzeczenie przedmiotem zamówienia była dostawa testów do diagnostyki boreliozy oraz paneli alergologicznych wraz z materiałami eksploatacyjnymi niezbędnymi do prawidłowej pracy sprzętu oraz dzierżawa sprzętu do wykonania i odczytu wyniku testów (analizatorów). W trakcie postępowania jeden z wykonawców zadał pytania o dopuszczalność rozwiązania przewidującego zastosowanie testów, w których na osobnych paskach będzie oznaczone występowanie poszczególnych antygenów. Zamawiający dopuścił takie rozwiązanie, nie będąc świadomym, że łączy się ono z koniecznością używania dwóch różnych zestawów sprzętów do analizy. W wyniku wykonawca złożył ofertę, której przedmiotem była dostawa właśnie dwóch analizatorów. Zamawiający unieważnił postępowanie na podstawie art. 255 ust. 1 pkt 6 PZP, wskazując na nieprecyzyjność opisu przedmiotu zamówienia w SWZ, polegającą na niewskazaniu, że Zamawiający dopuszcza jedynie dostawę jednego analizatora do wykonywania testów. Zamawiający argumentował swoje stanowisko tym, że infrastruktura oraz personel zamawiającego uniemożliwiają mu instalację w laboratorium i korzystanie z większej liczby analizatorów. W odwołaniu do KIO wykonawca zarzucał zamawiającemu głównie bezpodstawne unieważnienie postępowania na podstawie art. 255 ust. 1 pkt 6 PZP, mimo że postępowanie nie było obarczone niemożliwą do usunięcia wadą uniemożliwiającą zawarcie niepodlegającej unieważnieniu umowy w sprawie zamówienia publicznego. Odwołujący nie kwestionował tego, że zapisy SWZ były niejasne oraz że niejasność ta nie została usunięta w wyjaśnieniach do SWZ. Wskazywał natomiast, że zastosowanie dwóch analizatorów nie tylko umożliwia wykonanie zamówienia, ale nawet pozwala na osiągnięcie lepszych efektów gospodarczych. KIO podzieliła stanowisko zamawiającego i oddaliła odwołanie. Izba wskazała, że zawarcie umowy w przypadku, w którym postanowienia SWZ były nieprecyzyjne i niejasne mogłoby stanowić naruszenie art. 16 pkt 1 i 2 PZP, a więc zasad uczciwej konkurencji, równego traktowania wykonawców i przejrzystości. W wyniku, zaistniałyby podstawy unieważnienia umowy. KIO w całości uznała też argumentację zamawiającego, zgodnie z którą zastosowanie dwóch analizatorów było rozwiązaniem nieadekwatnym do jego potrzeb i niekorzystnym. Izba wskazała na istotną okoliczność, że z uwagi na fakt, iż postępowanie dotyczy zamówienia poniżej progów unijnych, zamawiający nie miał obowiązku przeprowadzenia analizy potrzeb i wymagań. W związku z tym, oceniając efektywność rozwiązania można było odwołać się jedynie do SWZ i okoliczności faktycznych wskazanych przez zamawiającego w zawiadomieniu o unieważnieniu. W przypadku zamówienia powyżej progów unijnych, ocena uwzględniałaby również analizę potrzeć i wymagań zamawiającego.
