Możliwość samooczyszczenia (z ang. self-cleaning) przysługuje wykonawcy w sytuacji, gdy zachodzą w stosunku do niego niektóre z ustawowych przesłanek wykluczenia z postępowania. Przesłanki te przewidziane są w art. 24 ust. ust. 1 pkt 13 i 14 oraz 16-20, a także art. 24 ust. 5 PZP.
Z perspektywy zamawiającego procedura samooczyszczenia wiąże się z tym, że przed podjęciem decyzji o wykluczeniu wykonawcy, zamawiający obowiązany jest umożliwić mu przedstawienie dowodów na podjęcie takich środków, które gwarantują jego rzetelność. Przy czym wykonawca nie będzie podlegał wykluczeniu, jeżeli zamawiający uzna za wystarczające przedstawione przez niego dowody.
Dowody składane w ramach procedury self-cleaning zmierzają do wykazania naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę i mogą przybrać różną postać. W szczególności mogą dotyczyć wyczerpującego wyjaśnienia stanu faktycznego, współpracy z organami ścigania czy wykazania środków technicznych, organizacyjnych i kadrowych, które mają zapobiegać dalszym przestępstwom lub nieprawidłowemu postępowaniu. Wykonawca może powoływać się przed zamawiającym na wdrożenie odpowiednich procedur wewnętrznych, zmiany personalne i kadrowe, czy też na uzyskanie wpisów w odpowiednich rejestrach (w przypadkach określonych w przepisach regulujących daną branżę).
Pozytywna weryfikacja przedstawionych przez wykonawcę dowodów obliguje zamawiającego do zaniechania wykluczenia. Zamawiający powinien podczas dokonywania oceny uwzględnić wagę i szczególne okoliczności czynu wykonawcy.
Natomiast w przypadku oceny negatywnej, zgodnie z art. 92 ust. 1a PZP, ma obowiązek w uzasadnieniu faktycznym wykluczenia wykonawcy przytoczyć wyjaśnienie powodów, dla których przedstawione dowody uznał za niewystarczające.
Na temat tego, jakie obowiązki ciążą na instytucji zamawiającej w związku z procedurą samooczyszczenia, wypowiedziała się KIO w wyroku z dnia 9 lutego 2017 r., KIO 163/17. Rozpatrywana sprawa dotyczyła stanu faktycznego, w którym wykonawca zaznaczył w dokumencie JEDZ, iż nie uważa się winnego poważnego wykroczenia zawodowego, mimo, iż zgodnie z wiedzą zamawiającego w realizowanym przez wykonawcę uprzednio zamówieniu naliczono kary umowne i miał miejsce fakt wykonania zastępczego.
Zamawiający ograniczył się do wezwania wykonawcy do wyjaśnienia, na podstawie art. 26 ust. 4 PZP, dlaczego nie uważa się za winnego poważnego wykroczenia zawodowego, po czym wykluczył go z postępowania.
Izba wskazała, że działanie zamawiającego było wadliwe. Jeżeli bowiem uważał, że wykonawca jest winien poważnego wykroczenia zawodowego, powinien dać temu wyraźnie wyraz w korespondencji do niego kierowanej. Zamawiający powinien zatem wezwać odwołującego w trybie art. 26 ust. 3 PZP do poprawienia oświadczenia JEDZ, a także do uzupełnienia rubryki tego oświadczenia dotyczącej samooczyszczenia, umożliwiając wykonawcy przedstawienie ewentualnych dowodów w ramach procedury samooczyszczenia. W ocenie Izby za wypełnienie tych obowiązków nie można było uznać wezwania w trybie art. 26 ust. 4 PZP.
Zamawiający argumentował, że skoro wykonawca w JEDZ nie uważał się za winnego poważnego wykroczenia zawodowego, to niejako sam zrezygnował z możliwości samooczyszczenia. Stanowiska tego nie zaakceptowała Izba, wskazując iż „okoliczność, czy wykonawca dopuścił się poważnego wykroczenia zawodowego ma charakter obiektywny. Charakteru tego nie zmienia ewentualna błędna kwalifikacja przedstawiona przez wykonawcę w dokumencie JEDZ”. W konsekwencji Izba uznała, że zamawiający naruszył art. 26 ust. 3 PZP poprzez zaniechanie wezwania wykonawcy do poprawienia i uzupełnienia oświadczenia JEDZ, a także art. 24 ust. 8 i 9 PZP przez uniemożliwienie mu przedstawienia dowodów na tzw. samooczyszczenie.
Z powyższego orzeczenia Izby wynika dodatkowa przesłanka niezbędna do poprawnego dokonania wykluczenia wykonawcy, jaką jest umożliwienie mu przedstawienia dowodów na samooczyszczenie.
