Wsparcie publiczne dla magazynowania energii w świetle raportu Komisji Europejskiej

W maju 2020 roku Komisja Europejska opublikowała raport dotyczący magazynowania energii, tj.: „Badanie dotyczące magazynowania energii – wkład w bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej w Europie”¹ . Treścią tego raportu Komisja Europejska zwraca uwagę na konieczność rozwoju technologii innowacyjnych potrzebnych do budowy i funkcjonowania magazynów energii, jak również na kwestie związane z potrzebą wsparcia publicznego niekiedy wręcz niezbędnego dla rozwoju magazynowania energii na obszarze Unii Europejskiej. Ponadto, zgodnie z raportem, rentowność magazynowania energii zależy nie tylko od odpowiedniego wsparcia publicznego, ale również od transparentnej procedury wydawania pozwoleń na magazynowanie energii, zdolności wytwórczych występujących w danym państwie członkowskim, usług pomocniczych i zarządzania siecią elektroenergetyczną, jak również od prawa podatkowego, czy też od zdefiniowania pojęcia magazynowania energii i przyjęcia długoletniej polityki w zakresie magazynowania energii.

Dozwolone wsparcie publiczne dla wdrożenia technologii magazynowania energii

Z raportu Komisji Europejskiej wynika, że wsparcie publiczne dla magazynowania energii jest dozwolone i może przybrać formę dotacji, pomocy inwestycyjnej lub innego rodzaju dotacji pośredniej lub bezpośredniej. Przyjęte, w danym państwie członkowskim, wsparcie publiczne odzwierciedla polityczną gotowość władz do stymulowania rozwoju i wdrażania technologii magazynowania energii. Wsparcie może przyspieszać rozwój technologii potencjalnie gotowych do wprowadzeni na rynek lub zrekompensować koszty opracowywania konkretnych obiecujących technologii w związku z ich wdrożeniem na dużą skalę w perspektywie średnio lub długoterminowej. Komisja Europejska stwierdziła, że takie technologie magazynowania, jak akumulatory i sprężone powietrze, są wciąż na wczesnym etapie rozwoju technologicznego, podczas gdy inne, takie jak pompy wodne, są wykorzystywane jako sprawdzone technologie magazynowania energii.

Wdrażanie technologii magazynowania energii, wraz z przyznaniem wsparcia publicznego na magazynowanie energii, należy również uwzględnić w planowaniu inwestycji na szczeblu krajowym. W związku z tym planowanie i określanie odpowiednich celów związanych z magazynowaniem energii w ramach planowania inwestycji krajowych pozwala stwierdzić czy i w jakim stopniu państwa członkowskie zajmują się magazynowaniem energii.

Magazynowanie energii w państwach członkowskich Unii Europejskiej

Z raportu opublikowanego przez Komisję Europejską wynika, że ograniczona liczba państw członkowskich wdrożyła systemy bezpośredniego wsparcia inwestycji w zakresie magazynowania energii, a te które zostały wdrożone są głównie małymi systemami wsparcia (zwykłe baterie domowe). Komisja Europejska zwróciła uwagę, że pośrednie wsparcie dla magazynowania energii wynika głównie z przyjętego w danym państwie członkowskim programu wspierającego prosumentów. Ta grupa wytwórców zachęcana jest bowiem do inwestowania w akumulatory w celu zwiększenia własnego zużycia energii, co pozwala im obniżyć tzw. koszty sieci i powiązane z nimi opłaty dodatkowe. Jednocześnie Komisja Europejska zwróciła uwagę, że brak bezpośrednich systemów wsparcia nie jest uważany za poważną barierę związaną z magazynowaniem energii. Dużo poważniejsze bariery, niż brak wsparcia publicznego, stanowią bowiem bariery dyskryminacyjne związane z przyłączeniem do sieci. W związku z tym wsparcie publiczne uważa się za środek ostateczny, głównie w przypadku wniosków o znaczeniu strategicznym, które – bez wsparcia bezpośredniego – nie wejdą na rynek (tj. nie będą zrealizowane).

Komisja Europejska zaznaczyła, że w niektórych państwach członkowskich wsparcie dotyczy w szczególności odizolowanych systemów, takich jak wyspy lub obszary oddalone. Z kolei w kilku państwach członkowskich magazynowanie energii wspierane jest w drodze przetargów na projekty pilotażowe. Niemniej jednak Komisja Europejska podkreśla, że w większości krajów nie ma bezpośredniego wsparcia finansowego w zakresie magazynowania energii. W tych państwach członkowskich inwestorzy często wybierają rozwiązania hybrydowe, w których magazynowanie energii jest połączone na przykład ze zmienną produkcją energii odnawialnej, która zapewnia wyższą ogólną rentowność niż oddzielne inwestycje. Magazynowanie energii jest również coraz częściej wdrażane w kontekście łączenia sektorów, takich jak elektrociepłownie, które magazynują ciepło, aby wykorzystać zmienność cen na rynku energii elektrycznej.

Jak wynika z raportu Komisji Europejskiej, hydrompoma jest główną technologią magazynowania energii elektrycznej szeroko stosowaną w wielu państwach członkowskich i odgrywa ważną rolę w systemie elektroenergetycznym. Kilka krajów wprowadziło specjalne systemy wsparcia dla tej technologii (np. zniżki na taryfy sieciowe) lub usunęło poważne bariery (np. dyskryminujące zasady w mechanizmach zdolności wytwórczych).

W celu przeanalizowania planów państw członkowskich dotyczących magazynowania energii, dokonano przeglądu krajowych planów energetycznych i klimatycznych przedłożonych Komisji Europejskiej w ramach zarządzania unią energetyczną. Według tych planów państwa członkowskie uważają magazynowanie energii za ważny filar transformacji energetycznej i gospodarki niskoemisyjnej. Komisja Europejska zauważyła, że tylko kilka z przedłożonych planów przedstawia szczegółowy obraz odpowiedniej polityki wdrażania magazynów energii na dużą skalę oraz rodzajów magazynów, które najlepiej pasują do potrzeb systemu elektroenergetycznego. Z kolei kilka planów dotyczy zniesienia barier w zakresie magazynowania energii i określa cele lub środki mające na celu wzmocnienie badań i rozwoju w zakresie magazynowania energii.

Warto osobno zaznaczyć, że większość państw członkowskich uważa pojazdy elektryczne za potencjalne jednostki magazynujące energię, które mogą zaoferować elastyczność systemowi energetycznemu, przyczyniając się jednocześnie do zmniejszenia zapotrzebowania na inwestycje w pojemność sieci. Niewielka liczba państw członkowskich uważa, że magazynowanie jest sposobem na wzmocnienie pozycji konsumentów (zarówno gospodarstw domowych, jak i przedsiębiorstw). Niektóre państwa członkowskie wspominają w swoim planie, że należy magazynować energię, aby przewidywać przyspieszenie zmian w systemie energetycznym i uniknąć ograniczenia zmiennej produkcji energii elektrycznej z OZE. Komisja zauważa również, że istnieje możliwość uwzględnienia magazynowania energii w politykach i środkach dotyczących efektywności energetycznej. Różne technologie magazynowania energii mogą potencjalnie zwiększyć efektywność energetyczną na wiele sposobów, na przykład poprzez zmniejszenie strat transportowych i zwiększenie zużycia energii z OZE w budynkach i przemyśle.

Z raportu Komisji Europejskiej wynika, że obecnie w większości państw członkowskich nie ma kompleksowych krajowych ram regulacyjnych dotyczących magazynowania energii. Instrumenty, polityki i środki mające zastosowanie do magazynowania energii są rozłożone na różne regulacje i wydają się dotyczyć magazynowania energii bez jasnej i spójnej wizji. Prowadzi to do niezharmonizowanych zasad, a w niektórych przypadkach do niespójnych i złożonych ram regulacyjnych.

Najlepsze praktyki w zakresie wsparcia publicznego dla magazynowania energii

Nie ma zgody co do znaczenia lub potrzeby ustanowienia systemu wsparcia dla magazynowania energii ze względu na istnienie niedoskonałości rynku. Niemniej jednak nie ma wątpliwości co do tego, że magazynowanie powinno mieć odpowiednie taryfy i opłaty sieciowe, niedyskryminacyjny dostęp do wszystkich rynków energii elektrycznej i ewentualne mechanizmy zdolności wytwórczych, jak również stabilne ramy regulacyjne odzwierciedlające długoterminowy okres magazynowania. Umożliwiłoby to konkurencyjny rozwój działalności w zakresie magazynowania energii, zanim zostanie rozważone wsparcie ekonomiczne. Niektóre państwa członkowskie stoją na stanowisku, że wsparcie ekonomiczne może być przydatne w celu stymulowania rozwoju niedojrzałych technologii magazynowania, zwiększenia korzyści skali, stymulowania badań i innowacji w zakresie magazynowania energii. Państwa członkowskie, które zdecydują się na wdrożenie systemu wsparcia dla magazynowania energii, powinny zwrócić uwagę na jak najmniejsze zakłócenia rynku. Zintegrowane lub pośrednie systemy wsparcia można uznać za preferowaną opcję stymulowania inwestycji w magazynowanie energii, takie podejście jest na ogół mniej zakłócające niż bezpośrednie wsparcie.

Niektóre państwa członkowskie wdrożyły systemy wsparcia energii z OZE, które de facto stymulują lokalne magazynowanie i można je uznać za najlepsze praktyki. Niektóre kraje uruchomiły specjalny pilotażowy program mikrogeneracji w celu obsługi instalacji fotowoltaicznych połączonych z domowym magazynowaniem akumulatorów na potrzeby własnej generacji.

Perspektywy dla magazynowania energii w Polsce

Zgodnie z obowiązującymi przepisami (ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii² oraz ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne³ ) magazyny energii nie są traktowane jako samodzielne instalacje, bowiem magazyny energii definiowane są w obszarze pojęcia instalacji OZE, która rozumiana jest jako:

„wyodrębniony zespół:

urządzeń służących do wytwarzania energii opisanych przez dane techniczne i handlowe, w których energia jest wytwarzana z odnawialnych źródeł energii, lub

obiektów budowlanych i urządzeń stanowiących całość techniczno-użytkową służący do wytwarzania biogazu rolniczego

– a także połączony z tym zespołem magazyn energii, w tym magazyn biogazu rolniczego”.

Rozwój działalności polegającej na magazynowaniu energii zależy od stabilnego otoczenia regulacyjnego, które niestety w Polsce – pomimo konkretnych założeń w 2018 roku – nie doczekało się przyjęcia w poczet obowiązującego prawa. Zobacz artykuł “Dużo nowości w projekcie nowelizacji prawa energetycznego“. Być może 2020 rok będzie rokiem, w którym ramy regulacyjne dotyczące magazynowania energii wejdą w życie, zwłaszcza, że w styczniu 2020 roku pojawił się kolejny projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo energetyczne (oraz niektórych innych ustaw) dotyczący magazynowania energii(nr UC17)⁴ .

^{1 Study on energy storage – Contribution to the security of electricity supply in Europe. https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/a6eba083-932e-11ea-aac4-01aa75ed71a1/language en?WT.mc_id=Searchresult&WT.ria_c=37085&WT.ria_f=3608&WT.ria_ev=search}

^{2 T. j. Dz. U. z 2020 r., poz. 261 ze zm.}

^{3 T. j. Dz. U. z 2020 r., poz. 833 ze zm.}

^{4 https://bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-ministrow/prace-legislacyjne-rm-i/prace-legislacyjne-rady/wykaz-prac-legislacyjny/r63431027,Projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-Prawo-energetyczne-oraz-niektorych-innych-ustaw.html}